(Cases of guilds in Rotterdam described in English, other cases in Dutch)
Barbers' and surgeons' guild Rotterdam (South-Holland), 1351 - 1798
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Barbers’ and surgeons’ guild (Barbiers- and chirurgijnsgilde), later: Surgeons’ guild
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.): Board meetings in the Church of St-Laurence, later in the butter weighing house (which later became a meathall) in the Lombardstraat
- Patron saint: Saint Cosmas and Saint Damian
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1351
- Confirmed year of founding or first mention: 28 December 1351: mentioned in a privilege in a city charter book
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798 (>1803)
- Year of termination estimated or confirmed: See concise history
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
In the first known guild ordinance, from 1519, the tests for establishing as a member of the guild were detailed. The guild members were obliged to make a donation when a guild member (male or female) died. The guild included the midwives. It is unclear when exactly the barbers formed their own guild. The pharmacists separated themselves from the guild in the mid-1600s. Although the guilds were officially abolished in 1798, the aldermen of the city decreed that anyone who practiced as a barber or surgeon in the city had to register themselves at the guild in 1803.
Barbers' guild Rotterdam (South-Holland), 1467 - 1798
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Barbers’ guild (Barbiersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1467
- Confirmed year of founding or first mention: 1467: first known resolution on the barbers’ guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
It is unclear when the barbers’ and surgeons’ guild was splitted in two separate guilds. In 1729, the guild appointed a Jewish member who dedicated himself singularly to the shaving and hair cutting of Jews. He was explicitly forbidden to practice other jobs on the side. In the early 1800s, the barbers and surgeons were reunited in one guild.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Pharmacists’ guild (Apothekersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) Meetings held in the Old Gate (Oude Poort)
- Patron saint: Saint Cosmas and Saint Damian
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: mid-1600s
- Confirmed year of founding or first mention: 1649: first appointment of the deacons and chiefs; first printed statute on the pharmacists’ guild and medicines
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798 (1806)
- Year of termination estimated or confirmed: See concise history
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
The pharmacists’guild separated itself from the Barbers’ and surgeons’ guild in the mid-1600s. Only burghers of the city of Rotterdam could become a pharmacist. They had to swear an oath that they would prepare and distribute their medicines faithfully. Candidate-pharmacists had to prove that they had served as a servant in an apothecary’s shop for at least three years, and that they could read and understand recipes well. After the dissolution of the guilds in 1798, an association called the Collegium Pharmaceuticum continued till 1806, when a municipal committee for medical supervision took over.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Bakers’ guild (Bakkersgilde), also Bread-, cake-, and pastry bakers’ guild (Brood-, koek- en pasteibakkersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Aubertus of Cambrai
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: 20 December 1438
- Confirmed year of founding or first mention: 1438: first known resolution on the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798 (>1807)
- Year of termination estimated or confirmed: See concise history
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
- Concise history of institution According to the first guild ordinance, from 1438, all bakers in the city of Rotterdam had to pay a contribution to the guild, irrespective of they were a member. Candidate-members had to pay a fee of two pounds, meant for the altar of St-Aubert. As of the mid-1600s, the guild was called the bread, pastry, and cake bakers’ guild; as of 1657, the cake and pastry bakers (Dutch: koek- en banketbakkers, also koek- and pasteibakkers) were represented in the guild’s board with at least two out of six board members. As of the revision of the municipal resolution on the bakers’ guild in 1717, only guild members were allowed to be bakers. Since then, the bakers of Overschie fell under Rotterdam’s jurisdiction. In the 18th century, six of the guild members were working exclusively for the Jewish community. After the dissolution of the guild, new headmen of the ‘confraternity’ were appointed until at least 1807.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 20 December 1438
- Confirmed year of founding or first mention: 1438: first known resolution on the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798 (>1807)
- Year of termination estimated or confirmed: See concise history
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
According to the first guild ordinance, from 1438, all bakers in the city of Rotterdam had to pay a contribution to the guild, irrespective of they were a member. Candidate-members had to pay a fee of two pounds, meant for the altar of St-Aubert. As of the mid-1600s, the guild was called the bread, pastry, and cake bakers’ guild; as of 1657, the cake and pastry bakers (Dutch: koek- en banketbakkers, also koek- and pasteibakkers) were represented in the guild’s board with at least two out of six board members. As of the revision of the municipal resolution on the bakers’ guild in 1717, only guild members were allowed to be bakers. Since then, the bakers of Overschie fell under Rotterdam’s jurisdiction. In the 18th century, six of the guild members were working exclusively for the Jewish community. After the dissolution of the guild, new headmen of the ‘confraternity’ were appointed until at least 1807.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Painters and artworkers’ guild (Schilders- en kunstwerkersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Luke
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1492
- Confirmed year of founding or first mention: 1492: foundation of a chapel in the Church of St-Laurence by the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
Included the printers, bookbinders, booksellers (until 1669), glassmakers, and probably since 1640 the potters and tile bakers. According to the ordinance of 1609, the guild was managed by four headmen: two painters and two glassmakers / glass painters. They were elected at Saint Lucas day (18 October). The entrance fee of the guild was six guilders, plus an annual fee of ten stuivers. Members had to assist with the funeral of deceased members.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Book merchants’ guild (Boekverkopersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 21 April 1699
- Confirmed year of founding or first mention: 1699: establishment of first guild ordinance
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
Separated from the St Lucas guild (of painters and artworkers) in 1699. The guild included printers, bookbinders, gilders, and booksellers. Only burghers of the city could become a guild member, after working for four consequetive years at a book merchants’ workshop. However, when endorsed by the city magistrates, prominent book merchants could bypass these rules. All guild members (male and female) had to be present at elections of the headmen and the prior meal, or pay a fine of fifteen stuivers.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Brewers’ guild (Brouwersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) In 1765, the former brewery of “The White Lion” at the corner of the Hoogstraat and the Prinsensteeg was transformed into a guild house
- Patron saint: Saint Stephen
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 15th century
- Confirmed year of founding or first mention: 1468: first mention of the brewers’ guild in a municipal ordinance
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
The municipal ordinance on the brewers’ guild (1468) obliged anyone who wanted to set up as a brewer in the town had to be a guild member. The brewers of Rotterdam exported their products to other cities (Zierikzee, Geertruidenberg) and the guild defended their interests when conflicts with local brewers arose. Petitioning the urban magistrates on taxes was another important occupation of the guild.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Wine merchants’ guild (Wijnkopersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) Guild house at the ‘Corner’ (Punt), the southernmost end of the Wijnhaven
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1612
- Confirmed year of founding or first mention: 1621: first known ordinance
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
One of the most important and influential guilds in Rotterdam. Between the mid-1600 and 1800, at least one of the four burgomasters, or in some cases a member of the city council was also acting as a headman of the guild. Candidate-members were only admitted if they had been a citizen for at least two years, and had worked for one of the wine merchants in the city for at least four years.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Coopers’ guild. Later: Coopers’ and wine distributers’ guild (Kuipers- en wijnverlatersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) Since 1664: guildhall at the Kortewagenstraat
- Patron saint: Saint John
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1553
- Confirmed year of founding or first mention: 1553: guild mentioned in an interest register
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
The (revised) guild ordinance of 1614 stated that those working as a cooper in Rotterdam should be both citizen and guild member, or pay a fine of five guilders. Foreigners could buy themselves into the guild for four guilders; people who had been a citizen for at least one year, as well as children of guild members, paid two guilders as an entrance fee. The annual membership fee was six stuivers. Members were obliged to be present at the interment of fellow guild members, both at the house of the deceased and at the churchyard. The guild supported sick guild members. The guild was managed by four headmen, two of them resigning each year. The guildhall in the Kortewagenstraat, bought in 1664, continued to be used as the residence of the guild’s servant after its dissolution in 1798. It was sold in 1822, with the approval of the city’s burgomasters.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Shipping guild (Schippersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Holy blood
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: 1469
- Confirmed year of founding or first mention: Ordinance dating back to 1469 mentioned in later resolution book
Foundation – termination
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: before 11 May 1626 (division)
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: No
- Description of Act of termination: N/A
- Reason for termination: split in a ‘large’ and ‘small’ shipping guild
Concise history of the institution
Rotterdam’s shipping guild was divided into a ‘large’ and ‘small’ shipping guild before 11 May 1626.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Large shipping guild (Groot schippersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) In 1796, there was a ‘Grootschippershuis’ at the Spaanschekade
- Patron saint: Holy blood
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: before 11 May 1626
- Confirmed year of founding or first mention: Gift to the Small shipping guild mentioned in the Large shipping guild’s guild book in 1626
Foundation – termination
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Rotterdam’s shipping guild was divided into a ‘large’ and ‘small’ shipping guild before 11 May 1626, as shown by an entry in the guilds’ book from that date, mentioning a gift from the large to the small shipping guild. As a rule of thumb, the members of the large shipping guild occupied themselves with maritime shipping, whereas the members of the small shipping guild focused on inland shipping. After the dissolution of the guilds, a group of former members were still associated in a corporation in 1818.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Small shipping guild (Klein schippersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Holy blood
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: before 11 May 1626
- Confirmed year of founding or first mention: Gift to the Small shipping guild mentioned in the Large shipping guild’s guild book in 1626
Foundation – termination
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Rotterdam’s shipping guild was divided into a ‘large’ and ‘small’ shipping guild before 11 May 1626, as shown by an entry in the guilds’ book from that date, mentioning a gift from the large to the small shipping guild. As a rule of thumb, the members of the large shipping guild occupied themselves with maritime shipping, whereas the members of the small shipping guild focused on inland shipping. After the dissolution of the guilds, a group of former members were still associated in a corporation in 1818.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Woodworkers’ guild (Houtkramersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Mary
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: 8 December 1632
- Confirmed year of founding or first mention:
Foundation – termination
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
Included the woodturners, stovemakers, and framemakers (a.k.a. ebony workers). The guild separated itself in 1632 from the tinsmiths’ guild. In the early 1700s, the brush makers also joined the guild. The guild was managed by six headmen, who stayed in function for two years: two for the woodturners, two for the stovemakers, two for the framemakers. Every year, half of the board members resigned. The guild members nominated six candidates, of whom the city burgomasters and regents chose three new board members. When the brushmakers joined the guild, an additional (and later two) seat(s) in the board was created for them. In 1717, the contribution to the guild was six guilders per year, provided that the member had no more than one (work)shop. For members who only sold Nürnberger wood a fee of only three guilders sufficed.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Carpenters’ guild (Timmerliedengilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Joseph
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1468
- Confirmed year of founding or first mention: 1468: first known ordinance on the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Probably at some point in history splitted into a shipwrights’ guild on the one hand and a guild of house carpenters, cabinetmakers, chairmakers, and block-makers.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Shipwrights’ guild
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Noah
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year:
- Confirmed year of founding or first mention:
- Foundation act present: ?
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
Separated itself at some point from the carpenters’ guild. Beyond that, not much is known about the guild.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Smiths’ guild
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1476
- Confirmed year of founding or first mention: 1476: first known resolution on the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Included the blacksmiths, brassworkers, knive-smiths, instrument-makers, clockmakers, and lockmakers. In the 17th century, the guild was managed by four headmen, representing the different crafts associated within the guild. In 1796, eight headmen were appointed by the aldermen of Rotterdam, out of twelve nominees.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Gold- and silversmiths’ guild
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: <1619
- Confirmed year of founding or first mention: 1619: the guild’s manservant is mentioned in a record
Foundation – termination
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of institution
It is unknown when the gold and silversmiths separated themselves from the smiths’ guild. Only citizens could become a member of the guild, provided he had passed his master test and could prove that he had worked for at least two years as a journeyman under a qualified master within or outside the city. The guild was managed by the “Zevenmannen” (literally: seven men), consisting of a deacon, the former deacon, and an inspector (keurmeester), who formed the daily management. In addition, the outgoing deacon and outgoing inspector, plus two members appointed from a list of four nominees formed the guild’s board. The daily management and board together were the Zevenmannen. Guild members could not bring any case against each other to court before they had asked a judgement from the Zevenmannen. The guild’s fee was 20 stuivers per year.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Pewterers’ guild (Tinnegietersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Eloy
- Recognized by local government: Yes
- Foundation/start of institution, date or year: 20 January 1627
- Confirmed year of founding or first mention: 1627: first ordinance of the guild
Foundation – termination
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Until April 1657, the plumbers and slaters were also part of the guild. They were forced to form a guild of their own at the request of the pewterers, who sent a petition to the urban magistrates. The guild had two inspectors (keurmeesters), one resigning each year to be replaced by a new one, appointed by the burgomasters out of two candidates who had been nomineed by the guild members.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Plumbers’ guild
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Area
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: The local government approved of the plumbers splitting off the pewterers’ guild, at the request of the pewterers. However, it is unclear whether the magistrates authorized the foundation of the guild and dissolved it two years later, or that they decided that no plumbers’ guild was needed in Rotterdam before it was officially founded.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1657
- Confirmed year of founding or first mention: 1657: first draft ordinance of the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 1659: municipal magistrates decide that there won’t be a plumbers’ guild in Rotterdam any longer
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: No
- Description of Act of termination:
- Reason for termination: decision by the municipal magistrates
Concise history of the institution
In April 1657, the plumbers were forced to form a guild of their own at the request of the pewterers, with whom they had formed a guild up to then. However, less than two years later, the city magistrates decreed that there would be no longer a plumbers’ guild in Rotterdam. Plumbing became a free occupation.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Tinsmiths’ guild (Blikslagersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) Meetings in the shooting range halls (doelen)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1631
- Confirmed year of founding or first mention: 1631: establishment of the first guild ordinance
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
In the first known guild ordinance from 1631 is stated that only guild members were allowed to work tin. To become a guild member, one had to be a burgher of Rotterdam and to pass a master exam. In the 1600s, the contribution to the guild was only one guilder. Guild members were obliged to support sick and poor guild member, and to be present at the interment of guild members (male and female) who had passed away. In December 1632, the woodworkers and compass makers were added to the guild; the woodworkers formed a separate guild again around the mid-16s. The guild also included iron makers and iron merchants. The guild was managed by a threesome, of whom one member resigned each year.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Tailors’ guild (Kleermakersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Francis; possibly also Saint Clare for the female members
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1448
- Confirmed year of founding or first mention: 1448: written approvement of the city magistrates to found a guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Included woolcutters, stockingmakers, and sellers of used garments. According to the ordinance of 1448, people who wanted to set up as a tailor in Rotterdam had to become citizens and pay an entrance fee of one pound. Tailors who wanted to teach the craft to their children, had to pay a fee of two pounds, meant to light candles for St.-Francis. In 1494, 18 male members established an altar for St-Francis, while 18 female members established an altar for St-Clare. In 1632, candidate-members (who should be citizens) had to pass their master test as well as pay 12 guilders to the examinator, 5 guilders to the guild’s headmen, and 1 guilder to the guild’s servant. Guild members were obliged to be present at the interment and bear the coffin of deceased guild members. When a married guild member passed away, his widow had the right to continue the business for one year and six weeks. The guild was managed by four headmen, of whom two resigned each year. Once elected, it was mandatory to fulfill the task of headman, or to pay a fine. Members paid a separate fee for the support of sick guild members. This “tailors’ box” (kleermakersbus) was continued after the dissolution of the guild until at least 1817.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Hatmakers’ guild (Hoedemakersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1721
- Confirmed year of founding or first mention: 1721: first known ordinance of the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
According to the first known guild ordinance (1721) setting up a hatmaker’s business was only allowed to guild members. To become a hatmaker, a candidate had to pass a master test within three days time, and pay an entrance fee of twenty guilders for residents of Rotterdam and forty guilders for foreigners. The journeymen had to be a member of the guild’s “box” (bus), a mutual insurance that paid a sum in case of accident or illness. It also covered the cost of interment of deceased members.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Cobblers’ guild (Schoenmakersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Crispin and saint Crispinian
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1454
- Confirmed year of founding or first mention: 1454: first known resolution on the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Included those who made new shoes, those who repaired shoes, and tanners. In 1594, the municipal magistrates decreed that each hundredst cask of tanbark sold from the bark mill in Rotterdam had to be given to the cobbler’s guild. Moreover, the bark miller could only sell his wares to foreigners after he had given the cobblers a chance to buy. Around that time, the guild had about 200 members.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Textile merchants’ guild (Lakenkopersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1651
- Confirmed year of founding or first mention: 1651: first known guild ordinance
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
The ordinance of 1651 was probably the first that restricted the sale of textiles within Rotterdam, which up to than had been unregulated. As of then, salesmen had to register with the guild, pay a fee of six guilders to the guild, plus a fee of three guilders for the tailors of Rotterdam. In addition, they contributed a stuiver per month and had to pay a fee per imported measure of textile. The latter rule also applied to the tailors that imported their own materials. As of 1702, the guild’s entrance fee was six guilders for citizens, and twelve guilders for non-citizens or those who had been a citizen for less than a year. All textile merchants that were active in the city were obliged to be present at the guild meetings. Possibly around 1667 the guild split into a textile buyers’ guild (lakenkopersgilde) and a manufactorers’ guild (manufacturiersgilde), which also included the resellers (kramers).
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Manufactorers’ and (textile) merchants’ guild (Manufacturiers- en kramersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.) Meetings held in the butter hall
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1677
- Confirmed year of founding or first mention: 1745: first known register of resolutions
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: 5 October 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Confirmed
- Act regarding termination present: Yes
- Description of Act of termination: Staatsregeling 1798
- Reason for termination: All guilds were formally terminated by the Batavian Republic in 1798. However, some continued informally or were revived after some years.
Concise history of the institution
Possibly around 1667 split off from the textile merchants’ guild. The manufactorers’ and merchants’ guild was meant for those who sold textile in small quantities, measured out with a yardstick, including the flagmakers and sailcloth-makers. Foreigners were allowed to sell their wares, provided that they had registered with the guild’s headmen and bought a permission ticket of six stuivers, which was valid for eight consecutive days. The guild was managed by four headmen, two resigning each year. At least in the 18th century, attending guild meetings was mandatory. After the dissolution of the guilds in 1798, the former headmen were appointed as commissioners of the guild’s funds. New commissioners were appointed until at least 1838. In 1805 the sailclothmakers separated themselves to form a guild of their own.
Sailclothmakers' guild Rotterdam (South-Holland), 1805 - ?Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Sailclothmakers’ guild (Zeilmakersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint:
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1805
- Confirmed year of founding or first mention: 1805: first resolution on the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: unknown
Concise history of the institution
Split from the manufactorers’ and merchants’ guild in 1805. All new members had to deposit the sum of 20 guilders, after which the annual fee would be 8 guilders. Only citizens of Rotterdam who had passed a master test (after at least two years as a journeyman with a master sailclothmaker in the city) could be allowed as members. The guild was managed by four headmen, two of them resigning each year. For a replacement, the guild members nominated four new candidates, from which the aldermen of the city appointed two. The last known meeting of the guild members took place in July 1810. However, the cashbook of the guild’s funds were updated till 1896.
Typification
- Type of institution for collective action: Guild
- Name/description institution: Grocers’ guild (Gruttersgilde). As of 1644: grocers’ and cheese merchants’ guild (kruideniers- en kaaskopersgilde)
- Country: The Netherlands
- Region: South Holland
- Name of city or specified area: Rotterdam
- Further specification location (e.g. borough, street etc.)
- Patron saint: Saint Nicholas
- Recognized by local government: Yes
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1459
- Confirmed year of founding or first mention: 1459: first known interest declaration of the guild
- Foundation act present: No
- Description of Act of foundation: N/A
- Year of termination of institution: >1723
- Year of termination estimated or confirmed: Estimated
- Act regarding termination present: No
- Description of Act of termination:
- Reason for termination: It is unclear how long the guild’s existence continued. On 26 January 1720 the municipal authorities decreed that anyone who had a business selling wares that involved the use of scales should be a member of the grocers and cheese merchants’ guild
Concise history of the institution
In the ordinance of 1468 – a renewal of an older ordinance – was stated that no-one (including pedlars) was allowed sell or use scales to measure out groceries, unless they were member of the guild or paid an annual fee of 5 stuivers, plus a yearly contribution of 2 groot to the chapel of St-Nicholas. When foreigners wished to do their trade in Rotterdam, they had to pay one Rijnse guilder, half of which went to the guild, and half to the count of Holland. The guild was managed by six headmen, half of the board resigning each year. In or before 1644, the cheese merchants joined the guild.
Typification
- Type of institution for collective action: Gilde
- Name/description institution: Schrijnwerkers-, draaiers-, kuipers- en rademakersgilde
- Country: Nederland
- Region: Noord-Brabant
- Name of city or specified area: ’s-Hertogenbosch
- Further specification location (e.g. borough, street etc.): Een gildenkamer of huis bezat het schrijnwerkersgilde niet. Er was in Den Bosch sprake van vrije vestiging voor gilden, zonder overheidsbemoeienis. De schrijnwerkers waren begin zestiende eeuw in alle delen van Den Bosch woonachtig.
- Patron saint: Sint Jan Evangelist (Sint Jan in de Olie), de Heilige Ursula en St. Joseph. In 1629 werden alle altaren met al het toebehoren uit de St. Janskerk verwijderd. In 1676 eiste het stadsbestuur na een conflict dat alle religieuze zaken uit het reglement werden geschrapt. Vanaf 1712 werd St. Jan in de Olie weer ieder jaar ‘de kerk’ ingebracht. Dit was waarschijnlijk een schuurkerk, vermoedelijk gevestigd in het huis van één van de dekens.
- Recognized by local government: Gilde werd erkend door het stadsbestuur. In samenspraak stelden beide partijen regels op die werden opgenomen in een keur voor het gilde.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1354
- Confirmed year of founding or first mention: Jaar van het eerste keur dat bewaard is gebleven.
- Foundation act present: Ja.
- Description of Act of foundation: Het eerste keur kent nog niet veel artikelen. De betaling van gelden en boetes in drieën aan respectievelijk gilde, stad en heer is al wel geregeld. Verder waren inkoop, verkoop, werktijden, de plicht tot het bijwonen van begrafenissen en de zorg voor zieke broeders al in de eerste regulering opgenomen.
- Year of termination of institution: In 1798 werden de gilden formeel opgeheven, maar waarschijnlijk konden ze nog enkele jaren voortbestaan. In 1799 overlegden de gilden in ‘s-Hertogenbosch hun rekeningen aan de regering in ‘s-Gravenhage. Het gilde had tussen 1799 en 1805 een doorstart gemaakt als corporatie: in 1805 ontving het namelijk een reglement.
- Year of termination estimated or confirmed: Formeel einde in 1798. Zie ook hierboven
- Act regarding termination present: Ja.
- Description Act of termination: Publicatie van 5 oktober 1798 van het stadsbestuur waarin de gilden werden ontbonden in opdracht van de Bataafse overheid.
- Reason for termination: De nieuwe constitutie van de Bataafse Republiek van 1798 hief alle gilden op.
Concise history of institution
Het stadsbestuur van ‘s-Hertogenbosch bestond uit drie groepen of ‘leden’: de schepenen, de raden en de leden. Onder de laatste groep vielen ook de Bossche gilden. De dekens van het schrijnwerkers-, kuipers-, wieldraaier- en rademakersgilde namen daarom zitting in het derde lid. Door hervormingen werd de directe invloed via het derde lid al minder in 1525 en 1610 waarna de dekens vanaf 1629 uit de bestuursorganisatie werden geweerd. Dit betekende ook een verminderde invloed voor het gilde dat, opgericht in 1354, één van de oudste gilden van ‘s-Hertogenbosch was: het gilde bestond al ruim twee eeuwen voordat de timmerlieden en metselaars in 1566 een keur kregen toegewezen.
In 1797, het laatste jaar waar nog aantekeningen over zijn terug te vinden, werden er nog meerdere vergaderingen gehouden. Zo werd er twee maal vergaderd over het in stand houden van het gilde. Daarnaast werd ook twee maal vergaderd over het feit dat iemand van buiten het gilde schrijnwerkproducten had vervaardigd en hoe deze man te straffen. Er werd een vergadering belegd over wie namens het gilde als commissaris zou dienen om de vernietiging van de gilden tegen te gaan.
Ten slotte werden er twee vergaderingen belegd over de gildekist. In de eerste vergadering werden de spullen bekeken alvorens deze naar het stadsbestuur werden gebracht en twee maanden later werden de spullen weer opgehaald en aan de vergadering getoond. Hieruit blijkt dat er tot de definitieve opheffing van het gilde nog voldoende activiteit binnen het gilde was.
Special events? Highs and lows? Specific problems or problematic periods?
- In de zeventiende eeuw vormde de invoer van schrijnwerkproducten van buiten de stad een probleem voor de positie van de Bossche schrijnwerkers. Dit probleem werd rond 1700 opgelost door de schrijnwerkers van ‘s-Hertogenbosch toe te staan voortaan producten van buiten de stad te verkopen.
- In 1720/1 moet het gilde nog een behoorlijke omvang gehad hebben: in dat jaar 1720/1721 werd er namelijk in totaal 247 gulden uitgegeven door het gilde. Daarvan werd 70 gulden besteed aan sociale activiteiten op hoogtijdagen.
- In 1727 wilden de schrijnwerkers zich samenvoegen met de timmerlieden omdat de schrijnwerkers moeite hadden ‘het hoofd boven water te houden’, vooral doordat ‘diversche Hollantse baase en knechts’, mensen van buiten de stad, het domein van het schrijnwerkersgilde betraden. In 1765 werden de reglementen van het schrijnwerkersgilde en het timmerliedengilde aangepast. Schrijnwerkers mochten vanaf dat moment alleen meubels vervaardigen en wat los werk verrichten.
- Ondanks dat het gehele gilde dieptepunten kende, werden er in de jaren 1780 en 1790 ieder jaar voldoende nieuwe leden ingeschreven om het gilde eenvoudig te laten voortbestaan. Vanwege problemen van buitenaf werden de regels rondom de koop van partijen hout en het gebruik daarvan voor het gehele gilde veel strikter vastgelegd: op die manier kon een meester geen voordeel meer hebben van slimme inkoopmethodes.
Membership
Numbers of members (specified)
Er is moeilijk vat te krijgen op de omvang van het schrijnwerkerambacht binnen het gilde. In de meester-boeken worden elk jaar de namen genoemd van nieuwe meesters, leerlingen en stukwerkers (elders knechten of gezellen genoemd) maar geen cijfers over de totale omvang van het gilde. Een meester mocht vier stukwerkers in dienst hebben en eens per twee jaar een nieuwe leerling in dienst nemen. Het gilde was door de aanwezigheid van vier verschillende ambachten van behoorlijke omvang en het totale aantal meesters lag in 1553 op 64 meesters; dit aantal bleef waarschijnlijk zo hoog tot aan 1629, waarna het aantal meesters in de daaropvolgende periode terugzakte naar ongeveer 45 aan het einde van de zeventiende eeuw. Prak (1992) noemt voor 1775 een concreet getal wat betreft het ledenaantal voor het gehele gilde: 62 leden.
Membership attainable for every one, regardless of social class or familybackground?
Het lidmaatschap van het gilde was in principe voor iedereen bereikbaar. Voor een volwaardig lidmaatschap moest iemand echter meester zijn. De kosten om meester te worden stegen snel in de loop van de zestiende eeuw. Door de hoogte van de verschuldigde kosten voor de meesterproef en het betrekken van een winkel moesten veel leerlingen zich schikken in de rol van stukwerker.
De functie van deken van het gilde werd in dezelfde eeuw moeilijker bereikbaar door een toegangseis, uitgevaardigd door Karel V in 1525: om deken te kunnen worden diende men jaarlijks te beschikken over minimaal 50 rijnsgulden aan rente-inkomsten. Dit vereiste minimum impliceerde dat een aspirant-deken omgerekend een vermogen van 600 rijnsgulden diende te bezitten. Alleen renteniers en welgestelde klein-ondernemers kwamen daarom vanaf 1525 nog voor de positie van deken in aanmerking. Vanaf 1500 eigenden dekens zich overigens via veranderingen in de gilderegels zichzelf steeds hogere inkomsten toe. Families probeerden dan ook de functie binnen de familie te houden. De verkiezing verkreeg mede door de hoge eisen aristocratische trekjes en het derde lid in het stadsbestuur werd daardoor bijna volledig bezet door de bovenlaag van de bevolking.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
Voor het verkrijgen van een volwaardig lidmaatschap moest er een meesterproef succesvol worden afgelegd. Deze meesterproef werd in 1422 ingevoerd binnen het gilde.Tussen 1509 en 1679 moest een meester, nadat hij de meesterproef goed had volbracht aan alle meesters, binnen het gilde een maaltijd voorzetten. Als meester moest je daarnaast tot 1575 in het bezit zijn van een harnas en een wapenuitrusting om de stad te kunnen verdedigen.
In 1679 werden de kosten voor de meesterproef opnieuw vastgesteld. Naast een onkostenvergoeding voor toezichthouders bij de proef, moest er ook geld aan de stad en de heer worden betaald. De totale kosten van de proef kwamen daarmee op 30 gulden. In de loop van de achttiende eeuw liep dit bedrag voor een meester die van buiten de stad kwam zelfs op tot 66 gulden.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
N.v.t.
Advantages of membership?
De beschermde afzetmarkt binnen Den Bosch, eerste keus bij de veiling van gereedschap van een overleden broeder en gezamenlijke inkoop van hout. Aan het eind van de achttiende eeuw werd er bovendien een regel ingevoerd die zorgde voor meer ondersteuning van weduwen van overleden meesters: iedere meester moest twee stuivers aan de weduwe geven.
Obligations of members?
Meesters
- Succesvol afgeronde meesterproef (ingevoerd in 1422 en bestaande uit twee werkstukken).
- Tot 1575: het bezitten van een volledige wapenrusting.
- Betaling van entreegeld, in de zestiende eeuw snel oplopend in hoogte en daarna verder oplopend tot een bedrag van 66 gulden voor meesters komend van buiten de stad in 1765. Dit bedrag werd over verschillende posten verdeeld. Niet alleen het gilde zelf werd betaald maar ook de dekens, het weeshuis en de diaconie.
- Als een meester grondstoffen kocht, moest hij zijn ambachtsbroeders op de hoogte stellen zodat zij konden meedelen in de gekochte partij.
- In 1779 werd bepaald dat een meester twee stuivers moest betalen aan de weduwe bij overlijden van een meester; tevens moest het lijk worden bezocht zonder dit als een traktatie te zien (zonder een maaltijd of drank daarbij te verwachten).
Leerlingen
- De leertijd bedroeg drie jaar.
- De leerlingen betaalden leergeld, in de zeventiende eeuw oplopend tot 42 stuivers.
- De leerling mocht niet weglopen bij zijn meester.
Stukwerkers
- Stukwerkers waren al vanaf 1422 verplicht om uitsluitend op de werkvloer van de meester te werken. Arbeid op andere plekken was verboden.
Alle leden
- Iedereen moest zich aan de vooraf vastgestelde werktijden houden. Het klokgelui betekende het einde van de werkdag. Op zaterdag was de werktijd verkort en werkte het gilde tot de vesper (3 of 4 uur in de middag). In de zestiende eeuw mocht er langer worden doorgewerkt op zaterdag.
- Tot 1548 moest de oude schrijnwerkertoren nog worden verdedigd door het gilde.
- Er moesten blusemmers aanwezig zijn binnen het gilde.
Literature on case study
- Blondé, B., 1987. De sociale structuren en economische dynamiek van ’s-Hertogenbosch 1500-1550 . Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van Nederland 74. Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact.
- Hoekx, J.H.M. en Paquay, V., 2004. Inventaris van het archief van de stad ’s-Hertogenbosch 1262-1810.’s-Hertogenbosch: Stadsarchief ‘s-Hertogenbosch.
- Prak, M., 1992. Een verzekerd bestaan; ambachtslieden, winkeliers en hun gilden in Den Bosch (ca. 1775). In: B.M.A. de Vries et al. (red.), De kracht der zwakken : studies over arbeid en arbeidersbeweging in het verleden : opstellen aangeboden aan Theo van Tijn bij zijn afscheid als hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht (Amsterdam: Stichting Beheer IISG), pp. 49-79.
- Van den Heuvel, N.H.L., 1946. Oud-Vaderlandsche rechtsbronnen. De ambachtsgilden van ’s-Hertogenbosch vóór 1629. Rechtsbronnen van het bedrijfsleven en het gildewezen I. Werken der vereeniging tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlandsche recht 3, nr. 13. Utrecht: Kemink.
- Vos, A., 2007. Burgers, broeders en bazen. Het maatschappelijke middenveld van ’s-Hertogenbosch in de zeventiende en achttiende eeuw. Hilversum: Verloren.
Sources on case study
- Stadsarchief Den Bosch
- Oud Stadsarchief (toegang 001)
- inv.nr. 3680: Protest van de kuipers tegen de controle van de keurmeester van het gilde om de kuipers te verstricken, 1698.
- Archief Sociaal-cultureel welzijn (toegang 007)
- inv.nr. 3: Ingekomen stukken en minuten van uitgegane stukken, 1798.
- inv.nrs. 223-224: Besluiten, genomen op de vergaderingen,en notulen van de vergaderingen, 1723-1797.
- inv.nrs. 226-227: Akte, waarbij de magistraat van de stad ‘s-Hertogenbosch aan het gilde een kaart geeft, 1354, 1378.
- inv.nr. 231: Akte, waarbij de magistraat van de stad ‘s-Hertogenbosch aan het gilde een kaart geeft.,1679, 1768.
- inv.nr. 232: Akte, waarbij de magistraat van de stad ‘s-Hertogenbosch aan het corpus een reglement geeft, 1805.
- inv.nrs. 247-249: Lijsten met namen van meester, leerknapen en stukwerkers 1558-1805.
- inv.nrs. 253-262, Rekeningen 1678/1795.
- Oud Stadsarchief (toegang 001)
Case study composed by Joost van Zuijlekom, Utrecht University
Typification
- Type of institution for collective action: Ambachtsgilde
- Name/description institution: Smedengilde ‘s-Hertogenbosch
- Country: Nederland
- Region: Hertogdom Brabant
- Name of city or specified area: ‘s-Hertogenbosch
- Patron Saint of this institution : Sint Eloy was de patroonheilige van de smeden in ’s-Hertogenbosch, net als van vele andere smeden in West Europa. Het altaar van sint Eloy bevond zich in de sint Janskerk. Hier werden missen opgedragen door priesters die door het gilde betaald werden. Ook werd de patroonheilige er vereerd, de leden van het gilde hoopten zo dat zij beschermd zouden worden door hun patroon. Tijdens de Beeldenstorm in 1566 werd ook de Sint Janskerk niet ongemoeid gelaten. In 1629 werden de katholieke gewoonten van gilden aan banden gelegd door het stadsbestuur van ’s-Hertogenbosch, daarom werden de kerkelijke bezittingen van het smedengilde in 1632 verkocht. Het inventaris wat hiervoor gemaakt is in 1631 geeft inzicht in de bezittingen van het gilde. Onder de bezittingen waren een aantal beelden van de heilige Eloy, een beeld van Onze Lieve Vrouwe en van Sint-Adriaen.
- Recognized by local government: Ja, de keuren die nu nog ingezien kunnen worden laten zien dat het gilde toestemming kreeg voor het wijzigen van zijn reglementen van het stadsbestuur; hieruit blijkt dat deze keuren slechts bekrachtigd werden door het stadsbestuur, het gilde opereerde dus grotendeels autonoom. In een oorkonde van de smeden uit 1428 wordt aangenomen dat de dekenen van het ambacht leden van het gilde mogen bekeuren. Een oorkonde uit 1471 voegt hier aan toe dat de dekenen de bevoegdheid hebben om leden te bestraffen voor begane overtredingen. Dankzij dergelijke bevoegdheden had het gilde uitvoerende macht en kon het leden daadwerkelijk verplichten de reglementen van de coöperatie na te leven. Ook hadden de oude gilden in ’s-Hertogenbosch directe inspraak in het stadsbestuur, zij vormden het zogenoemde derde lid; hierin zaten door de gilden gekozen vertegenwoordigers van de zestien gilden.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: (bef.?) 1302
- Confirmed year of founding or first mention: Dit was het officiële stichtingsjaar. Het is zeer waarschijnlijk dat het gilde al eerder bestond, zij het zonder bekrachtiging van de lokale overheid en zonder keur.
- Foundation act present: Ja (GA, R.P.B (rood privilege boek) f. 84r-86v, transcriptie door A.H. van der Heuvel)
- Description of Act of foundation: In de keur, gedateerd 21 november 1302, gaf Jan II, hertog van Brabant, zijn goedkeuring aan en consent over de statuten die door de smeden zelf waren opgesteld. Dit was het eerste keur dat aan een gilde werd gegeven in de stad ‘s-Hertogenbosch, waarmee het smedengilde officieel gezien het oudste was. In de keur waren de voorschriften van het gilde opgenomen.
- Year of termination of institution: 25 oktober 1798
- Year of termination estimated or confirmed: Absoluut einde.
- Act regarding termination present: Ja (GAHT het archief van de smedengilden (115), 3, pagina 97).
- Description Act of termination: In de archieven van ingekomen en uitgegane stukken van het gilde is de originele publicatie van de municipaliteit van Den Bosch te vinden. Hierin verlaart de muncipaliteit dat ‘kragtens publicatie van het uitvoerend bewind der Bataafse Republiek van den 5 oktober 1798, alle de binnen deze stad bestaan hebbende gilden, corporatien of broederschappen, van neeringen ambachten of Fabrieken, met alle den aankleven van dien worden ontbonden en vervallen verklaard.’ De dekenen, gezworenen, keur-meesters en andere bewinddragers van de gilden dienden zich op donderdag 25 oktober 1798, om drie uur s’middags, te melden bij de schepenen van de municipaliteit om daar ‘finaal te worden ontslaagen’. Dit betekende het officiële einde van de gilden, voor zover het om publiekrechtelijke bevoegdheden ging. Veel gilden bleven bestaan, alleen vormden zij zich om tot privaatrechtelijke verenigingen, zo ook het smedengilde. De continuïteit van het gilde is dan ook te zien in het oprichten van het Sint Eloy gilde, een gezellenvereniging, in 1848.
- Reason for termination: Politieke hervormingen, opgelegd door het Bataafse bewind.
Concise history of institution
Het Bossche smedengilde heeft bestaan van 1302 tot 1798. In het gilde waren verschillende ambachten vertegenwoordigd die metaal bewerkten. De goud en zilversmeden hebben in s’-Hertogenbosch nooit deel uitgemaakt van het gilde. De zestien oudste gilden vormden in ’s-Hertogenbosch onderdeel van het stadsbestuur, hier maakte het smedengilde ook onderdeel van uit.
Het aantal vertegenwoordigers van het smedengilde schommelde in aantal door de eeuwen heen. In 1525 werd door Karel V besloten dat het aantal dekenen en het aantal gezworenen in het stadbestuur vast kwam te staan op twee. Het smedengilde bekleedde een bijzondere positie in ’s-Hertogenbosch; niet alleen was het het oudste gilde, het was tevens het meest gezaghebbend. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de rol die het gilde vervulde in het stadsbestuur. In ordonnaties uit 1525 en 1610 wordt aangegeven wat de volgorde van stemmen was in het stadbestuur, deze volgorde zou tevens de rangorde van de gilden representeren, van de 16 gilden in het stadsbestuur stonden de dekenen van het smedengilde op de eerste plaats. Vóór andere gilden hun stem konden uitbrengen mocht het smedengilde stemmen. De directe politieke invloed die de gilden uitoefenden op het stadsbestuur werd echter in 1629 beëindigd.
Het gilde vergaderde tijdens de morgenspraak, een algemene ledenvergadering. De dekenen stonden aan het hoofd van het gilde, zij leiden de vergaderingen en waren verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur en werden bijgestaan door de gezworenen. De gezworenen hadden een adviserende rol. De dekenen traden tot 1610 elk jaar in op Sint Eloy – 1 december –.
Wanneer wordt gekeken naar de algemene ontwikkeling van de gilden in ’s-Hertogenbosch kan worden gesteld dat de periode 1300 tot 1500 de bloeiperiode was. Gesteld wordt in het werk Bossche Bouwstenen dat juist vanwege de economische en politieke malaise die op dat moment heerste in de Lage Landen – en in het grootste deel van West-Europa – de ambachtsgilden bloeiden.
In de zestiende eeuw begon een periode van achteruitgang. Dit gold wederom voor het Bosse gildewezen in het algemeen; religieuze hervormingen werden doorgevoerd, waardoor veel oude structuren van gilden werden verbroken. Tevens kwam het bestuur in handen van Spaanse koningen, waardoor de beleidsvorming vanuit de overheid veranderde. De gilden protesteerden maar hun macht van verminderde, zij verloren dan ook hun directe politieke inspraak in het stadsbestuur.
In dit alles is 1629 een belangrijk jaar. Dit jaar vormde een definitieve breuk, de oude florerende traditie van de gilden op politiek, economisch en religieus vlak werd verbroken. Dit jaar staat ook wel bekend als de Reductie: een sprekende benaming.
In 1629 verdween het gilde definitief uit het stadsbestuur, dit was ook het jaar dat de katholieke gewoonten binnen de gilden verboden werden.
Special events? Highs and lows? Specific problems or problematic periods?
Uit de voorschriften van het gilde kan worden opgemaakt dat er veel problemen waren met de interne concurrentiebestrijding; er moesten in de loop van de tijd steeds meer beroepsmatige voorschriften worden opgesteld voor de leden van het gilde. Leden dienden eerlijke concurrentie met elkaar te bedrijven, dit blijkt uit voorgeschreven werktijden, het recht van medekoop, de beperking van verkooptijden maar ook bijvoorbeeld uit de voorschriften rondom het te werk stellen van een knecht: zowel knechten als meesters dienden zich aan de gemaakte afspraken te houden. Dat concurrentie een probleem was zien we ook in de invoering van het meesterteken; dit was een merkteken waardoor controle op goederen makkelijker werd, en smeden meer op hun verantwoordelijkheden gewezen werden.
Membership
Numbers of members (specified)
De ledenaantallen zijn moeilijk te reconstrueren, en schommelden gedurende het bestaan van het gilde. Een aantal steekproeven zouden een beeld moeten geven van het verloop binnen het ledenaantal van het smedengilde. In 1648 werd een document opgesteld waarin alle meestertekens van het gilde zijn opgenomen, de hoeveelheid meesters dat hieruit kan worden opgemaakt bedraagt 65.
In de periode hierna kunnen aantallen worden ontleend aan de telling van meesters die tijdens vergaderingen kwamen, een aantal steekproeven toont de volgende aantallen over de achttiende eeuw: in 1737 waren er 18 meesters aanwezig, in 1747 25 en in 1754 26. Er waren dus aanzienlijk minder meesters in de achttiende eeuw.
Membership attainable for every one, regardless of social class or family background?
Om in aanmerking te komen voor meesterschap diende de aspirant-leerjongen in bezit te zijn van poorterschap. Dit valt terug te lezen in een keur van het smedengilde uit 1428. Dit zou een eis zijn van de overheid, die de werkgelegenheid in handen van de belastingbetalers wenste te houden.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
De opleiding tot smid duurde twee jaar. Deze leertijd was echter niet absoluut, vaak duurde het leerproces langer dan er voor stond wanneer een leerjongen niet uit een smedenfamilie kwam. Was dit wel het geval, dan duurde de opleiding soms minder lang. Ook kon de leertijd worden verlengd om het aantal meesters in het gilde te beheersen. Om lid te worden van het gilde diende vervolgens entreegeld te worden betaald. Het bedrag hiervan verschilde per tijd, en per persoon.
In de tweede helft van de vijftiende eeuw werd de toegang tot het meesterschap bemoeilijkt, de doorstroom is minder vanzelfsprekend dan daarvoor. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de instelling van de meesterproef. Aan het einde van het leerproces diende de leerjongen een proef van bekwaamheid afleggen, deze proef zou moeilijker gemaakt worden naarmate het gilde minder meesters wilde toelaten.
Met het slagen voor de meesterproef kon een leerjongen officieel toetreden tot het gilde. Hier ging echter nog heel wat ritueel mee gepaard. Om te beginnen legde de kandidaat-meester een eed af, waarin hij beloofde naar de regels van het gilde te leven. Hierna volgde de installatie, waar alle gildebroeders bij aanwezig dienden te zijn. Er moest door de kandidaat een geldbedrag worden betaald, waarvan de hoogte wederom afhing van de tijd maar ook van de kandidaat, een meester-zoon betaalde minder dan een kandidaat van buitenaf. Ook diende de kandidaat tijdens deze installatie een maaltijd voor zijn nieuwe gildebroeders te verzorgen.
Bij de toetreding diende de nieuwe meester een wapenrusting aan te schaffen om mee te kunnen doen in de militaire verplichtingen van het gilde. Het gilde was tot het ontstaan en ontwikkelen van de schutterijen verantwoordelijk voor het verdedigen van haar stad. Eisen voor de wapenrusting van het smedengilde waren: ‘Pansier, ijseren of stalen hoet, een half curaets, beenpijpen, armpijpen, handschoen ende lappen’.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
Nee.
Advantages of membership?
Het belangrijkste voordeel dat het gilde bood aan zijn leden was het beheersen van de markt; dankzij de gildedwang en de strenge reglementen kon het gilde controle uitoefenen over de metaalbewerkingindustrie van ‘s-Hertogenbosch. Het gilde bepaalde alle beroepsmatige zaken van de smeden, van de werktijden tot de verkoop voorwaarden.
Obligations of members?
De belangrijkste verplichting is wellicht dat metaalbewerkingberoepen alleen mocht worden uitgevoerd indien men lid was van het betreffende gilde. Verder waren leden van het smedengilde verplicht zich aan allerlei voorschriften te houden, het aantal hiervan nam flink toe in de loop van de eeuwen: bij de oprichting van het gilde in 1302 waren er nog maar 11 voorschriften, in een keur uit 1541 waren het er al 36. Opvallend is de veelzijdigheid van de reglementen. Het gilde schreef leden allerhande zaken voor: gedragsregels op vergaderingen, beroepsmatige, maar ook religieuze voorschriften.
In de keur uit 1302 staat dat in geval van oorlog de smeden verplicht zijn er met hun bannier op uit te trekken. Pas aan het einde van de veertiende eeuw werd deze plicht minder van belang vanwege de opkomt van de schuttersgilden.Religieuze verplichtingen waren bijvoorbeeld dat de leden elke week het werk op zaterdag eerder staakten en zondags naar de mis gingen. Ook op religieuze feestdagen –de zogenoemde vigilie dagen- staakten de smeden het werk en gingen ze gezamenlijk naar de kerk. Tevens waren leden verplicht begrafenissen en dopen te attenderen.
De belangrijkste verplichting is wellicht dat metaalbewerkingberoepen alleen mocht worden uitgevoerd indien men lid was van het betreffende gilde. Verder waren leden van het smedengilde verplicht zich aan allerlei voorschriften te houden, het aantal hiervan nam flink toe in de loop van de eeuwen: bij de oprichting van het gilde in 1302 waren er nog maar 11 voorschriften, in een keur uit 1541 waren het er al 36. Opvallend is de veelzijdigheid van de reglementen. Het gilde schreef leden allerhande zaken voor: gedragsregels op vergaderingen, beroepsmatige, maar ook religieuze voorschriften.
In de keur uit 1302 staat dat in geval van oorlog de smeden verplicht zijn er met hun bannier op uit te trekken. Pas aan het einde van de veertiende eeuw werd deze plicht minder van belang vanwege de opkomt van de schuttersgilden.
Religieuze verplichtingen waren bijvoorbeeld dat de leden elke week het werk op zaterdag eerder staakten en zondags naar de mis gingen. Ook op religieuze feestdagen –de zogenoemde vigilie dagen- staakten de smeden het werk en gingen ze gezamenlijk naar de kerk. Tevens waren leden verplicht begrafenissen en dopen te attenderen.
Literature on case study
- van den Heuvel, A. H., 1946. De ambachtsgilden van s’-Hertogenbosch vóór 1629. Utrecht: Kemink.
- van den Heuvel, A.H., 1946. De ambachtsgilden van ‘s-Hertogenbosch vóór 1629. Rechtsbronnen van het bedrijfsleven en het gilde. Rechtsbronnen van het bedrijfsleven en het gilde wezen. Utrecht: Kemink.
- Prak, M., 1992. ‘Een verzekerd bestaan’. Ambachtslieden, winkeliers en hun gilden in Den Bosch (ca. 1775). In: B. de Vries en T. van Tijn, eds, De kracht der zwakken: studies over arbeid en arbeidersbeweging in het verleden opstellen aangeboden aan Theo van Tijn bij zijn afscheid als hoogleraar Economische en sociale geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Amsterdam: Stichting Beheer IISG, pp. 448.
- Vos, A., 2007. Burgers, broeders en bazen: het maatschappelijk middenveld van’s-Hertogenbosch in de zeventiende en achttiende eeuw. Hilversum: Uitgeverij Verloren.
- Vos, A., 2001. Verdwenen gildenaltaren. Bossche Bladen, 3, pp. 86-90.
Sources on case study
- Stadsarchief Den Bosch (GAHT) archief van het smedengilde 115, inventarisnummers: 1, 2, 3, 4, 25, 25 en 26
- GAHT, Oud archief gemeente ’s-Hertogenbosch (OSA): R.P.B (rood privilege boek) f. 84r-86v: Oprichtingsdocument.
Current case study composed by Winny Bierman, Utrecht University
Typification
- Type of institution for collective action: Gilde
- Name/description institution: Schrijnwerkersgilde
- Country: Nederland
- Region: Zuid-Holland
- Name of city or specified area: Gouda
- Recognized by local government: Het gilde werd erkend door het stadsbestuur van Gouda middels de toekenning van de gildebrief.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1485 (als deel van timmermansgilde); formele zelfstandigheid schrijnwerkersgilde vanaf 1615.
- Confirmed year of founding or first mention: Oprichting van schrijnwerkersgilde als onderdeel timmermansgilde in 1485. In 1610 vroegen de schrijnwerkers een eigen gildenbrief aan; dit verzoek werd in 1615 gehonoreerd.
- Foundation act present: Ja.
- Description of Act of foundation: Gildebrief (1615).De gildebrief is ook opgenomen in een boek met keuren van de verschillende gilden in Gouda. Hierin zijn nog meer actums en elucidaties uit de zeventiende eeuw opgenomen, die betrekking hebben op deze gildebrief.
- Year of termination of institution: ca. 1693.
- Year of termination estimated or confirmed: Na een verzoek tot hernieuwd samengaan in 1687 met het timmermansgilde en vervolgens een nieuwe afsplitsing in 1691 is het jaar 1693 vermoedelijk het jaar van opheffing geweest, omdat in dit jaar voor het laatst een gildebestuur van het schrijnwerkersgilde werd benoemd.
- Act regarding termination present: Nee.
- Reason for termination: In 1687 werden de timmerlieden en de schrijnwerkers weer samengevoegd tot één gilde. Vervolgens werd in 1691 een aanvraag van de schrijnwerkers tot ‘separatie’ van het timmermansgilde gehonoreerd. Uiteindelijk kon het schrijnwerkersgilde deze zelfstandigheid niet behouden.
Concise history of institution
In 1485 werd het schrijnwerkersgilde opgericht; het gilde vormde binnen het timmermansgilde een eigen afdeling. Binnen het gilde der schrijnwerkers waren ook de stoeldraaiers actief. In 1615 verkregen de schrijnwerkers zelfstandigheid middels de verstrekking van een gildebrief door het stadsbestuur van Gouda. Tussen 1615 en 1649 wist het schrijnwerkersgilde het aantal gildebroeders tussen de veertig en vijftig te houden. Met regelmaat kwamen er ook nieuwe meesters bij.
Tussen 1649 en 1654 echter viel het aantal gildebroeders terug van 42 naar 28. Een mogelijke oorzaak van deze terugval kan de economische neergang zijn waar Gouda onder gebukt ging in de tweede helft van de zeventiende eeuw. In 1661 voegden de wieldraaiers zich verplicht bij het gilde.
Vanaf 1660 kwamen er steeds meer afspraken tot stand over welke werkzaamheden de schrijnwerkers en welke werkzaamheden de timmerlieden mochten uitvoeren. In 1675 mochten schrijnwerkers de timmerproef en timmerlieden de schrijnwerkersproef afleggen, zodat vanaf dat moment de twee ambachten elkaars ambacht konden uitvoeren. In 1683 telde het schrijnwerkersgilde nog 15 gildebroeders en werd het moeilijk om als schrijnwerkers nog een zelfstandig gilde te blijven vormen. Waarschijnlijk om die reden werd het gilde opnieuw samengevoegd in 1687 bij het timmermansgilde. In 1691 echter kende het Goudse stadsbestuur het schrijnwerkersgilde opnieuw zelfstandigheid toe. In 1693 verkoos het gilde voor het laatst hoofdmannen. Daarna werd het schrijnwerkersgilde opnieuw samengevoegd met het timmermansgilde.
Special events? Highs and lows? Specific problems or problematic periods?
De hoogtepunten en dieptepunten zijn hierboven al besproken. Door de economische neergang, in Gouda in de tweede helft van de zeventiende eeuw, was er ook minder werk voor handen in de stad. De stad bezat tussen 1615 en 1649, gerelateerd aan het totaal aantal inwoners, tussen 1615 en 1649, relatief erg veel meester-schrijnwerkers. Daarnaast is het bijzonder dat het schrijnwerkersgilde in Gouda geheel zelfstandig een gildebrief ontving. Deze zelfstandigheid van het ambacht is maar in weinig steden terug te zien in de zeventiende eeuw.
Het dieptepunt van het gilde is de enorme daling in de periode 1649-54, waarin het schrijnwerkersgilde een derde (14 van de 42) meesters verloor. In 1661 werden de wieldraaiers verplicht in het gilde opgenomen; dit verklaart de stijging van het aantal meesters in 1662. Uiteindelijk verliezen de schrijnwerkers de concurrentieslag van de timmerlieden en worden ze rond 1693 weer opgenomen in het timmermansgilde.
Membership
Numbers of members (specified)
1808: een lijst van meesters maakt melding van 3 schrijnwerkers binnen het gilde.
Membership attainable for every one, regardless of social class or family background?
Alleen meesters konden volwaardig lid van het schrijnwerkersgilde zijn.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
Het meesterschap kon men bereiken door het succesvol afleggen van de meesterproef. Deze kon uitsluitend door poorters van de stad Gouda worden afgelegd. Indien de poorter geslaagd was voor de meesterproef, diende de nieuwbakken meester een ingangsgeld van twee (voor ingeboren poorters) of drie (voor Goudse poorters die van elders gekomen waren) gulden te betalen. Vervolgens betaalde elke meester een jaarlijkse bijdrage van zes stuivers ledengeld.
Leerlingen betaalden jaarlijks leergeld aan het gilde: voor ‘ingeboren’ leerlingen bedroeg dit leergeld zes, voor ‘vreemde’ leerlingen tien stuivers per jaar. De oudste zoon van de meester was overigens gevrijwaard van de betaling van leergeld.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
N.v.t.
Advantages of membership?
Alleen diegenen die de meesterproef succesvol hadden volbracht, mochten schrijnwerkersprodukten maken of verkopen. De hoofdmannen van het gilde mochten de winkels van de kleerkopers controleren om te zien of deze niet illegaal schrijnwerkerproducten verkochten. Daarnaast mocht er geen schrijnwerk van buiten de stad worden verkocht in Gouda, zelfs niet op jaar- en weekmarkten. Dit betekende een goede bescherming van de lokale markt waardoor de bescherming van het gilde enkel door groepen binnen de stad kon worden doorbroken, zoals dat uiteindelijk door de timmermannen gedaan zou worden.
Obligations of members?
Meester
- De meester-kandidaat was verplicht om een meesterproef af te leggen en moest ingangsgeld betalen.
- Elke meester betaalde elk jaar zes en vanaf 1636, acht stuivers gildegeld.
- Een meester was verplicht aanwezig te zijn bij begrafenissen van gildeleden en gezinsleden van gildeleden.
- Een meester mocht geen werk aannemen dat hij niet in de winkel kon maken.
- Een meester kon niet tussentijds leerlingen of knechten wegsturen.
Leerling
- Een leerling moest een traject afleggen van drie jaar voordat hij zijn leerlingschap kon afsluiten.
- Een leerling mocht niet tussentijds weglopen bij een meester.
- Een leerling betaalde jaarlijks vijf stuivers leergeld, een vreemde leerling tien stuivers; de oudste meester-zoon was vrijgesteld van deze betalingsplicht.
Knecht
- Een knecht mocht niet tussentijds weglopen bij een meester.
Gildeknecht
- Voor het gilde als geheel was een knaap actief die als gildeknecht werkte.
- De gildeknecht had als taak om een goede prijs te bedingen voor partijen hout die het gilde kocht.
- Tevens moest de gildeknecht de gildebroeders één dag voor de begrafenis oproepen voor het gebed.
Literature on case study
- Abels, P.H.A.M. et al. (red.), 2002. Duizend jaar Gouda: een stadsgeschiedenis. Hilversum: Verloren.
- Goudriaan, K. et al. (red.), 1996. De gilden in Gouda. Gouda: Stedelijke Musea Gouda.
Sources on case study
- Stadsarchief Midden Holland (SAMH)
- Oud Archief Gouda (toegang 0001)
- inv.nr. 93-109: Memoriaal (register van aantekeningen) betreffende, later minuten van de resoluties (besluiten), verordeningen en beschikkingen van de burgemeesters en de magistraat, 1590 – 1794, 1590.
- inv.nr. 2531: Gildebrieven van alle de gildens binnen de stad Gouda, Benevens de opgevolgde ampliaten en alteratien, in haer jaer-orde te samen gebragt, 1713, fo. 284-97.
- Archief Gilden Gouda (toegang 0078)
- inv.nr. 81: Gildebrief, 18 juli 1615, met ampliaties, 1636 en 1655.
- inv.nr. 84: Aantekeningen van inkomsten en uitgaven, 1616-1685.
- inv.nr. 85: Rekeningen van inkomsten en uitgaven over 1615/1616, 1617 (onvolledig), 1622, 1632, 1637, 1642, 1644, 1645, 1647, 1649, 1651, 1654-67, 1669–83.
- Oud Archief Gouda (toegang 0001)
Case study composed by Joost van Zuijlekom
Typification
Type of institution for collective action: Gilde
Name/description institution: Kistenmakers- en schrijnwerkersgilde
Country: Nederland
Region: Zuid Holland
Name of city or specified area: Leiden
Patron Saint: Samen met de timmerlieden en wieldraaiers onderhielden zij het Jozefaltaar in de Peterskerk in Leiden. St. Jozef was daarmee ook de patroonheilige.
- Recognized by local government: Het gilde werd erkend door de lokale overheid: in samenwerking met het stadsbestuur werden ordonnanties opgesteld dan wel gewijzigd.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: In 1553 verkreeg het gilde een ordonnantie waar alle artikelen in stonden waar ze zich aan moesten houden. Daarvoor waren ze een onderdeel van het timmermansgilde.
- Confirmed year of founding or first mention: Bevestigd stichtingsjaar, zie ook hierboven.
- Foundation act present: Ja.
- Description of Act of foundation: Ordonnantie voor de kistenmakers (1553).
- Year of termination of institution: 1798. Zie ook hieronder.
- Year of termination estimated or confirmed: Formele opheffing in 1798. Dit betekent niet dat de gilden hierdoor definitief waren opgeheven, zie ook hieronder.
- Act regarding termination present: Ja. Zie ook hieronder.
- Description Act of termination: Op 24 december 1798 werd een publicatie uitgegeven waarin stond dat de gilden werden opgeheven. Dit betekent niet dat de gilden hierdoor definitief waren opgeheven: op 9 mei 1803 wordt naar het besluit van 1798 verwezen. Op 12 december 1806 wordt door de provisionele commissarissen van het voormalig schrijnwerkers en Spaanse stoelmakersgilde om instandhouding van beide gilden gevraagd. Op 20 mei 1811 volgt een bekendmaking van de Maire, die in opdracht handelde van de prefect van het departement der monde van de Maas, dat de gilden moeten worden in stand gehouden in overeenstemming met de Wet van 30 januari 1808.
- Reason for termination: De nieuwe constitutie van 1798 hief alle gilden op.
Concise history of institution
Het kistenmakers- en schrijnwerkersgilde werd opgericht in 1553 en daarmee splitsten de kistenmakers en schrijnwerkers af van het timmermansgilde. In de eerste ordonnantie wordt met geen woord gerept over de schrijnwerkers maar aan de vastgestelde meesterproeven zoals het maken van een ‘tressoir’ (soort dressoir) en kabinet is af te lezen dat zij wel degelijk bij het gilde hoorden. In de ordonnantie van 1553 werden de meeste boetes of te innen gelden die ten deel vielen aan het gilde beschikbaar gesteld ten behoeve van het altaar. Ook wordt er gesproken over een verplichte maaltijd.
In de aangepaste ordonnantie van 1578 vallen de godsdienstige verplichtingen grotendeels weg. Het geld wat eerst ten goede kwam aan het altaar van het gilde komt nu toe aan het gilde zelf. Een andere regel die wegvalt is dat het samen eten niet langer wordt genoemd. In de aanhef van de ordonnantie van 1578 worden de schrijnwerkers ook genoemd.
In de zeventiende eeuw worden enkele kleine wijzigingen doorgevoerd in het gildenreglement. Daarnaast werd voor enkele ambachten toegang tot het gilde verplicht zoals voor de lijsten- en paneelmakers (1627), de ebbenhoutwerkers (1655), de stoofmakers (1664) en de Spaanse stoelenmakers (1674). Dit waren relatief kleine ambachten die binnen het ambacht nooit meer dan twee of drie meesters hebben gehad. Deze specifieke ambachten zijn overigens wel weer een vingerwijzing voor de bloei van de stad en de hoeveelheid werk die er te verrichten was in de zeventiende eeuw.
In 1744 diende Maria Ramaux een verzoek in bij het gerecht om de schrijnwerkerproef te veranderen. Ze vond de proef te ouderwets en stelde dat het product bij verkoop verlies opleverde doordat het onder de kostprijs moest worden verkocht. Het gerecht nam haar voorstel aan om voortaan het maken van een kabinet op te nemen als meesterproef.
In 1788 had het gilde nog dertig leden. Het is niet duidelijk of het hier alleen om meesters gaat of dat dit getal inclusief leerjongens en knechten is.
Special events? Highs and lows? Specific problems or problematic periods?
Voor het eind van de vijftiende eeuw zijn er gegevens over hoeveel schrijnwerkmeesters verdienden. Voor het jaar 1498 noemt de historicus Posthumus (NNNN) negen meesters die ‘belasting’ moesten betalen. Bij deze meesters wordt ook vermeld wat ze verdienden. Eén meester verdiende het bedrag van 1,400 gulden; uitgaande van een gemiddeld jaarinkomen van 150 tot 175 gulden was dit een vorstelijk bedrag. Twee andere meesters hadden een jaarinkomen rond het gemiddelde, namelijk respectievelijk 200 en 160 gulden. De verdiensten van de andere meesters waren: één maal 80 gulden, twee maal 16,5 gulden en 3 maal waren de verdiensten zo laag, dat er geen bedrag aangeslagen werd.
In de vermogensstatistiek van een eeuw later (1599) verdiende één schrijnwerker tussen de 3,000 en 4,000 gulden en één schrijnwerker zelfs tussen de 4,000 en 6,000 gulden. De algemene gegevens voor alle schrijnwerkers ontbreken hier echter .
In Leiden valt vooral op dat er weinig melding wordt gemaakt van onvrede tussen de verschillende ambachten. Dit lijkt nog een vingerwijzing te zijn voor voldoende werk waardoor de verschillende houtambachten elkaar niet hoefden te beconcurreren. Alleen in 1774 worden enkele wijzigingen aangebracht in de ordonnantie voor het schrijnwerkersgilde. Hierin wordt benadrukt dat niemand anders dan het schrijnwerkersgilde schrijnwerkproducten mag verkopen. Stoven, zoutvaten en ander klein goed zijn van dit verbod uitgesloten. Daarnaast is er toestemming om de winkels van ‘oude kleerkopers’ te controleren op nieuwe schrijnwerkproducten.
Membership
Numbers of members (specified)
Er zijn weinig specifieke getallen bekend over het aantal gildeleden. Een belangrijke bron om toch een indicatie te kunnen geven vormt de invenatrisatie van Posthumus over alle inkomende poorters vanaf 1365 tot in de achttiende eeuw. Uit deze inventarisatie wordt zichtbaar hoeveel poorters er voor elke periode Leiden binnenkwamen met het ambacht kistenmaker of schrijnwerker:
- 1530-1575: ingekomen 6 kistenmakers en 9 schrijnwerkers
- 1575-1615: ingekomen 4 kistenmakers en 22 schrijnwerkers
- 1620-1699: ingekomen 1 kistenmaker en 33 schrijnwerkers
Daarnaast blijkt uit de voor die tijd zeer nauwkeurige volkstelling van 1581 dat er 4 kistenmakers en 12 schrijnwerkers en tevens 3 knechten in Leiden waren.
Als laatste zijn de cijfers voor 1788 bekend: in de gegevens van dat jaar wordt gesproken over 30 leden.
Membership attainable for every one, regardless of social class or familybackground?
Het lidmaatschap van het gilde was goed verwerfbaar voor buitenstaanders. Alleen een meester was volwaardig lid van het gilde en had daardoor ook veruit de meeste rechten en plichten. In 1578 was het ingangsgeld voor een meester twee pond; voor iemand die minder dan een jaar poorter was, bedroeg het ingangsgeld drie pond. Het lijkt er dus op dat er niet veel moeite werd gedaan om meesters van buiten Leiden buiten het gilde te houden: er werden immers voor toegang tot het gilde geen grote sommen geld voor ‘vreemde’ meesters geheven.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
Om meester te worden moest een meesterproef worden afgelegd. In 1553 was dit een ‘tressoir’ of een buffet en een vierkante tafel of een trektafel. De aspirant-meester maakte dus in totaal twee proefstukken. In 1578 bestond de proef nog uit één stuk een trektafel of een vierkant buffet.
Daarnaast moest de kandidaat tien schellingen betalen voor de winkelhuur, de bezichtiging en de proef zelf. Het ingangsgeld was in 1553 20 stuivers en in 1578 2 pond. Voor meesters van buiten Leiden die minder dan een jaar poorter waren bedroeg het ingangsgeld de helft meer: in 1553 30 stuivers, in 1578 3 pond.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
N.v.t.
Advantages of membership?
Alleen binnen het gilde mochten schrijnwerkersprodukten worden vervaardigd. Ook mochten er geen spullen van buiten worden ingevoerd door ‘oude kleerkopers’ of enig ander persoon. Dit zorgde voor een beschermde lokale markt voor de schrijnwerkers. Een ander voordeel was dat een meester, wanneer er een bijzonder groot werk te verrichten was of wanneer het arbeidsloon voor het gemaakte werk boven de 150 ponden lag, extra knechten mocht aannemen, dit in overleg met de hoofdman.
Obligations of members?
Meester
- De meester-kandidaten legden een proef af om meester te worden
- Een meester betaalde twee ponden ingangsgeld
- Elke meester betaalde ieder jaar drie schellingen gildegeld
- De meester mocht niet zomaar een knecht wegsturen
- De meester mocht maximaal drie knechten in dienst nemen
Leerjongen
- Een leerjongen was verplicht de minimale leertijd te doorlopen van twee jaar
- Een leerling moest geld dat hij eventueel verdiende aan het gilde afdragen
Knecht
- Een knecht mocht niet bij een meester weglopen
- Een knecht moest, wanneer hij geld verdiende aan zijn arbeid, twee schellingen betalen per jaar: hiertoe werd elk kwartaal een halve schelling geïnd.
Voor de handhaving van alle regels van het schrijnwerkersgilde was er de functie van een knecht (een soort bode) die niet alleen entreegelden en boeten moest innen, maar ook overtredingen moest vaststellen en rapporteren aan het gildebestuur. Deze persoon werd betaald.
Literature on case study
- Fock, C. W. 1984. Ambachtsman en gilde al wat blinkt en is geen goud. Rede: uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de kunstgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit te Leiden op vrijdag 29 juni 1984 door Dr. C. Willemijn Fock . Leiden.
- van Maanen, R.C.J. et al. (red.). 2003. Leiden. De geschiedenis van een Hollandse stad II (1574-1795). Leiden.
- Oostervoorde, J. C.. 1913. De Leidsche ambachtsbroederschappen (met name pp. 338-75).
- Marsilje, J.W.. 1999. ‘Bestonden er in het middeleeuwse Leiden volwaardige gilden?’. In Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidskunde van Leiden en omstreken 91, pp. 49-58.
Sources on case study
- Regionaal Archief Leiden
- Stadsarchief II (toegang 0501A)
- inv.nr. 120 (4C), Gerechtsdagboeken, rekest Maria Ramaux (1744) (fo. 234)
- inv.nr. 132 (4P), Gerechtsdagboeken, Ordonnantie op het schrijnwerkers en kistenmakersgilde (1774) (fo. 344)
- Archief Gilden (toegang 0509)
- inv.nr. 5, Stukken betreffende de gilden in het algemeen, 1300-1828
- inv.nr. 10, Ontwerp-reglementen voor de verschillende gilden. Reglement op het ambacht der schrijnwerkers binnen de stad Leiden (jaar onbekend)
- inv.nr. 2294, Verordening op het schrijnwerkers- en kistenmakersambacht (1578)
- Stadsarchief II (toegang 0501A)
Case study provided by Joost van Zuijlekom, Utrecht University ( edited by R. van Weeren).
Typification
- Type of institution for collective action: Gilde
- Name/description institution: Chirurgijnsgilde
- Country: Nederland
- Region: Utrecht
- Name of city or specified area: Utrecht
- Further specification location: Het huis Keijserrijck op de hoek van de Ganzenmarkt en Oudegracht (vanaf 1670). In de Buurkerk hadden ze een altaar en eigen begraafplaatsen. Deze waren voor meester-chirurgijns en hun echtgenotes.
- Patron saint: Cosmas & Damianus. 27 september was de patroonheiligedag.
- Recognized by local government: Ja. Er werd toezicht gehouden door de vroedschap bij examens en er werden stadsdoktoren uit het gilde aangewezen.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: Al in 1463 wordt het Chirurgijnsgilde vermeld als een min of meer zelfstandig onderdeel van het wandsnijdersgilde. In 1545 worden ze formeel erkend.Tot 1607 ressorteerden de chirurgijns onder het wantsnijdersgilde.
- Confirmed year of founding or first mention: Zie hieronder.
- Foundation act present: Nee, wel een ordonnantie uit 1607 met daarin de splitsing. In het gildeboek staan 32 artikelen die hierbij horen.
- Year of termination of institution: In 1798 werden de werkzaamheden van het gilde overgedragen aan provisionele commissarissen. Zij beheerden de goederen en fondsen van het gilde. Deze droegen deze taak weer over aan de Plaatselijke Commissie van Geneeskundig Toevoorzicht in 1804. De definitieve opheffing vond plaats in 1818.
- Year of termination estimated or confirmed: Bevestigd.
- Act regarding termination present: Nee.
- Reason for termination: De Bataafse constitutie van 1798.
Concise history of institution
Chirurgijns en barbiers vielen altijd onder het wantsnijdersgilde (lakenkoopmannen). De scheiding tussen chirurgijns en barbiers was lange tijd vaag. Er vonden examens plaats, maar tot het einde van de vijftiende eeuw waren deze examens niet echt goed geregeld. De eisen van bekwaamheid en kennis waren niet of onvoldoende vastgelegd en er was geen scherpe scheiding tussen kwakzalver en heelmeester. Zo waren er veel barbiers die zich bezighielden met aderlatingen e.d. In 1607 splitsten de chirurgijns zich af van de wantsnijders.
Tot 1607 hielden de wantsnijders toezicht op de meestersproef, maar met de ordonnantie van 1607 werden er niet alleen regels opgesteld omtrent het nieuwe gilde, maar ook omtrent het examen. Leerlingen moesten een leerbrief meebrengen naar het examen waaruit bleek dat ze minimaal 2 jaar bij een leermeester gewoond hadden. De proeveling moest drie lancetten (chirurgische messen) maken en twee kannen wijn betalen. De twee kannen wijn werden later vervangen door 15 gulden voor instrumenten in plaats van maaltijden. Als een chirurgijn de proef niet haalde, kreeg hij soms de mogelijkheid het later opnieuw te proberen. Als hij dit binnen korte tijd deed hoefde hij dan niet weer de leges te betalen. De chirurgijns werden na het behalen van hun examen en het betalen van gildegeld ingeschreven bij het gilde.
Vroedvrouwen stonden lange tijd los van het chirurgijnsgilde, maar vanaf 1739 werden ze aan een examen onderworpen. Na het succesvol afleggen van dit examen mochten ze hun ambt uitoefenen en werden ze ingeschreven bij het gilde. Zij hadden niets van doen met de bestuurlijke onderdelen van het gilde.
Vanaf 1772 waren chirurgijns ook verplicht een examen in de vroedkunde af te leggen. De proef bestond uit het verlossen van vier vrouwen van een levendig kind en het betalen van een halve zilveren ducaat en 12 guldens. Toezicht hierop werd gehouden door vier gecommitteerden van de vroedschap, twee stadsdoktoren (uit het Collegium Medicum) en drie tot vijf chirurgijns.
Het bestuur van het gilde bestond uit twee dekens, twee proefmeesters en één busmeester.
Membership
Numbers of members (specified)
Ten plattelande zijn er tussen 1728 en 1792 159 chirurgijns geëxamineerd en ingeschreven bij het gilde. Vanaf 1739 werden ook vrouwen geëxamineerd voor hun uitoefening van de vroedkunde. In totaal zijn er tussen 1739 en 1792 75 vrouwen ingeschreven bij het gilde. Vanaf 1772 werd voor chirugijns een examen in de vroedkunde verplicht gesteld.
Membership attainable for every one, regardless of social class or family background?
Je moest aan kunnen tonen burger (borger) van de stad te zijn en een examen afleggen. Vreemdelingen konden toegelaten worden na aangetoond te hebben in een andere stad werkzaam te zijn geweest als chirurgijn.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
Het gildegeld voor een gildezoon was vijf gulden, voor een borgerszoon zes gulden en voor een vreemdeling tien gulden. Om leerjongen te worden moest je twee gulden betalen aan het gilde en twee stuivers aan de bode van het gilde. Chirurgijns moesten een examen afleggen.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
Nee.
Advantages of membership?
Het examen zorgde ervoor dat chirurgijns een zekere deskundigheid bezaten, maar het grootste voordeel was bescherming van de stad en het gilde. Reizende meesters en kwakzalvers mochten hun beroep niet uitoefenen of moesten een deel van hun inkomsten afstaan. Weduwen mochten een jaar lang na het overlijden van hun man het gilde gebruiken zoals hun man dat deed. Wel moesten ze een knecht in dienst hebben, die daartoe geëxamineerd was. Meestal mochten ze alleen knippen en scheren.
Obligations of members?
De leden moesten aanwezig zijn bij elkaars begrafenissen, op straffe van een boete van vier stuivers bij afwezigheid (tenzij ze ziek of ‘buiten’ (buiten de stad) waren). Men kreeg een boete van zes stuivers als ze niet op de vergadering verschenen en een boete van drie stuivers wanneer ze te laat kwamen. De voorzitter (Praeses) moest bij overtredingen dubbele boetes betalen. Vrouwen moesten acht jaar lang na het afleggen van hun examen in de vroedkunde lessen volgen bij de Praelector.
Literature on case study
- van Andel, M.A., 1946. Chirurgijns, vrije meesters, beunhazen en kwakzalvers – De chirurgijnsgilden en de practijk der heelkunde (1400 – 1800). Amsterdam: P.N. van Kampen en zoon N.V.
- Bennink, L., 1972. De ontwikkelingen in het ambt van vroedvrouw in de 18e eeuw in de Nederlanden.
- Geijl, A., 1911-1912. ‘Beschouwingen en mededeelingen over vroedvrouwen uit de 15de tot en met de 18de eeuw’, Medisch weekblad 18, pp. 227-31.
- Maaskant, J., 1996. Praktijk en privé. Utrechtse chirurgijns en hun gilde in de achttiende eeuw, Utrecht University.
Sources on case study
- Het Utrechts Archief, Archief Gilden (toegang 708-1)
- inv.nr. 101, Gildeboek der Chirurgijns, 1629-1692
- inv.nr. 102, Gildeboek der Chirurgijns, 1607-1750
- inv.nr. 103, Gildeboek der Chirurgijns, 1607-1798
- inv.nr. 104, Naamregister van de overlieden en de leden van het Chirurgijns-gilde, 1740-1803
- inv.nr. 105, Naamregister van de leerjongens, knechts en proevelingen van het Chirurgijns-gilde, 1740-1804
- inv.nr. 107.1, Resolutieboek van het Collegium medico-chirurgicum 1740-1766
- inv.nr. 107.2, Resolutieboek van het Collegium medico-chirurgicum 1783-1803
- inv.nr. 108, Register der chirurgijns en vroedvrouwen ten platten lande 1734-1792
- inv.nr. 109, Ingekomen stukken bij Gecommitteerden tot het Chirurgijns-gilde, 1728-1798
- inv.nr. 110, Requesten van het Chirurgijns-gilde aan de Vroedschap
- inv.nr. 112, Rekenboek van het Chirurgijns-gilde, 1739-1805
Case study composed by Corien te Brummelstroete, Utrecht University
Typification
- Type of institution for collective action: Gilde
- Name/description institution: Marsliedengilde
- Country: Nederland
- Region: Utrecht
- Name of city or specified area: Utrecht
- Patron saint: H. Nicolaas
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: 1400
- Confirmed year of founding or first mention: Bevestigd. De eerste vermeldingen van marslieden dateren van rond 1350.
- Foundation act present: Nee.
- Year of termination of institution: Na 1798, exacte datum onbekend.
- Year of termination estimated or confirmed: Geschat
- Reason for termination: De Bataafse constitutie van 1798.
Concise history of institution
De eerste vermeldingen van marslieden zijn van halverwege de veertiende eeuw. In het jaar 1400 werd het Marsliedengilde officieel opgericht. In 1541 volgde een ordonnantie. Hierin werden regels opgesteld. Zo werd bepaald dat vreemde kooplieden niet met hun waren langs de huizen mochten. Ze mochten hun waren alleen verkopen op de markt op zaterdag. Daarvoor hadden ze toestemming nodig van het gilde. Ook moesten ze 8 stuivers betalen.
De ordonnantie van 1541 werd in 1572 en 1627 uitgebreid met regels over hoeveelheden, het verbod van verkoop op het platteland en de regeling dat herbergiers moesten laten weten aan het gilde wanneer er kramers bij hen logeerden. Ook moesten marslieden degelijke mensen zijn en in een fatsoenlijk huis wonen. Ze mochten hun waren niet verkopen in een kamer of in een huisje in een smerige steeg.
Membership
Numbers of members (specified)
Tussen 1724 en 1797 werden er bij het Marsliedengilde in totaal 4,135 leden ingeschreven, van wie er 1,213 vrouw waren (dit is een kleine 30 procent). Gemiddeld werden er 56 marslieden per jaar ingeschreven bij het gilde, wat veel is ten opzichte van andere gilden. Het Marsliedengilde kende dan ook geen drempel in de vorm van een examen/ meesterproef.
Het Marsliedengilde bestond uit een groot aantal aanwerpelingen: mensen die ook van een ander gilde lid waren, omdat zij een ambacht uitvoerden dat met twee verschillende gilden overlapte. Vaak waren dit bakkers, zilversmeden, juweliers, kruideniers en tabakkopers.
Het grote aantal vrouwen is te verklaren aan de hand van het feit dat de handel van oudsher een terrein was waarop veel vrouwen werkzaam waren.
Membership attainable for everyone, regardless of social class or family background?
Je mocht alleen lid worden van het gilde als je het burgerrecht had.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
Behalve bezit van het burgerrecht moest je inleggeld betalen. Dit waren vier gouden Carolusguldens en vier stuivers. Kinderen van gildeleden en aanwerpelingen betaalden half geld. Er was geen meestersproef vereist.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
Nee.
Advantages of membership?
Het lidmaatschap was voornamelijk een soort vergunning voor uitoefening van het beroep. Je mocht venten langs de huizen, in tegenstelling tot vreemdelingen.
Obligations of members?
Mannen moesten aanwezig zijn bij vergaderingen. Wanneer ze er niet waren betaalden ze een boete van zes stuivers. Bij te laat komen betaalden ze drie stuivers boete.
Literature on case study
- van den Heuvel, D, 2007. Women and entrepreneurship – Female traders in the Northern Netherlands, c. 1580-1815. Utrecht University.
- Panhuysen, B., 2000. Maatwerk: kleermakers, naaisters, oudkleerkopers en de gilden (1500-1800). Amsterdam : Aksant.
Sources on case study
- Het Utrechts Archief, Archief Gilden (toegang 708-1)
- inv.nr. 54, Gildeboek der Marslieden, 1541-1767
- inv.nr. 56, Verzameling stedelijke ordonnantiën betreffende het Marslieden-gild en de daaronder begrepen neringen
- inv.nr. 58.1.2, Register van de namen van de aangenomen leden van het Marsliedengilde, 1724-1771, 1773-1798. 2 delen
- inv.nr. 61, Resolutieboek van het college der twintig gecommitteerden van het Marsliedengild, 1661-1784
- inv.nr. 65.3, Kasboek van ontvangsten van de busmeester van het Marsliedengilde, 1709-1785. 3 delen
- inv.nr. 66.1, Rekeningen van het Marsliedengilde, 1654-1792. 2 delen
Case study composed by Corien te Brummelstroete, Utrecht University
Typification
- Type of institution for collective action: Ambachtsgilde
- Name/description institution: Smedengilde van Utrecht
- Country: Nederland
- Region: Utrecht
- Name of city or specified area: Utrecht
- Further specification location: De leden waren gevestigd in en rondom de Smede Steghe, waar zij zich aan de buitenrand van de stad bevonden. De smeetoren was aan dit deel van de stad gekoppeld, dit zou betekend kunnen hebben dat de smeden verantwoordelijk waren voor het verdedigen van dat deel van de stadsmuur.
- Patron Saint of this institution: Sint Eloy. Het altaar van de patroonheilige bevond zich in de Buurkerk, hier vonden de wekelijkse missen plaats. De smeden herdachten hun schutter op 1 december, zijn sterfdag en op de dag van de verheffing van zijn relieken, op 25 juni. Op deze dagen vonden hoogmissen plaats. Er werden processies gehouden, de gildekaars werd op het altaar gezet en wanneer de vespers gezongen was las de priester de legende van de patroonheilige voor. Hierna was het tijd voor een maaltijd voor alle gildeleden, en voor een vat bier, dat door de busmeester en oudermannen ter beschikking werd gesteld.
- Recognized by local government: Het gilde had tot 1528 inspraak in de stadsregering. De oudermannen representeerden het gilde in het stadsbestuur. De ordonnanties die door het gilde zelf werden opgesteld tijdens ledenvergaderingen werden door het stadsbestuur bekrachtigd.
Foundation – termination
- Foundation/start of institution, date or year: Het exacte stichtjaar van het gilde der smeden is niet bekend. Er zijn aanwijzingen waaruit blijkt dat het smedengilde al in de dertiende eeuw bestond. De oude gilden van Utrecht kregen in 1304 erkenning middels een rechtsdocument dat de gildenbrief wordt genoemd. Dit is het eerste vindbare bewijs van het bestaan van het smedengilde. In dit document stellen de gilden van Utrecht een aantal eisen aan de bisschop en de patriciërs van Utrecht betreffende de indeling van het stadsbestuur. De eisen werden door de bisschop ingewilligd blijkens een oorkonde in 1305. De oudermannen van de gilden van Utrecht kregen middels de brief inspraak in het stadsbestuur. Een tweede gildebrief uit 1341 bevestigde de positie van de gilden. De eerste ordonnantie van de smeden stamt uit 1430.
- Foundation act present: Nee.
- Year of termination of institution: Het Bataafse bewind verplicht stadsbesturen in Lage Landen om de gilden af te schaffen. In Utrecht gebeurde dit middels een ordonnantie van het gemeentebestuur op 8 oktober 1798, hierin werden de Utrechtse gilden opgedragen zich te ontbinden. Op 23 november 1798 vond de overdracht van het bodewapen van het gilde aan het stadsbestuur plaats; dit betekende het einde van het gilde.
- Year of termination estimated or confirmed: Absoluut einde.
- Act regarding termination present: Ja.
- Description Act of termination: Het Utrechts Archief zou een document in haar bezit hebben waarin de provisionele commissarissen van de opgeheven gilden verklaren dat zij het rekenboek en het bodewapen van het smedengilde hebben ontvangen, naar aanleiding van de ordonnantie van het stadsbestuur, waarin de gilden worden gedwongen zich op te heffen, uit 1798. Helaas bevond dit document zich niet in het aangegeven archiefstuk, het Utrechts archief is er momenteel naar op zoek.
- Reason for termination: Politieke hervormingen, opgelegd door het Bataafse bewind.
Concise history of institution
Het Utrechtse smedengilde heeft bestaan van de dertiende eeuw tot 23 november 1798. Het gilde bestond uit leden die werkzaam waren in verschillende metaalbewerkingambachten, maar ook uit leden die handelden in steenkool. Ambachten waren bijvoorbeeld: messenmakers, klokkenmakers, grofsmeden, slotenmakers en geweermakers.
Alle lieden die in Utrecht werkzaam waren in de metaalnijverheid waren verplicht zich aan te sluiten bij het smedengilde, een dergelijke regeling wordt ook wel gildedwang genoemd. Het goud- en zilversmedengilde scheidde zich in 1597 af.
De afzetmarkt voor de gilden was lokaal, dit gold voor de meeste handwerkslieden, en supralokaal, vooral de makers van wapens produceerden voor de export.
Het bestuur van het smedengilde was ingericht zoals bij de meeste gilden in de late middeleeuwen. Het gilde had als functionarissen twee dekens, een busmeester en een bode. Over belangrijke beslissingen werd door het gilde gestemd tijden de ‘morgenspraak’. Aanwezigheid hierbij was verplicht voor alle leden.
De stad Utrecht werd in 1528 aan Karel V overgedragen, hierdoor veranderde er een hoop voor de gilden. De gilden verloren namelijk hun politieke rol, zij mochten ook niet meer vergaderen zonder stedelijk ambtenaar, de militaire verdediging kwam in handen van de burgervendels, opgesteld op basis van verschillende delen van de stad. Ook de militaire taak van de gilden was dus beëindigd. In het jaar 1580 werd onder invloed van de Reformatie de rooms-katholieke eredienst verboden door het stadsbestuur, de gereformeerde kerk was de enig toegestane kerk. Het broederschap van St. Eloy werd opgeheven, de missen en altaardiensten werden verboden.
In de ordonnantie van de smeden in 1636 is duidelijk te merken dat het gilde veel van zijn bestuurlijk macht heeft verloren. Zo staat er in item 23 dat de dekens van het gilde alleen nog boetes mogen heffen met toestemming van ‘den schout’. De dekenen moeten voortaan jaarlijks rekening afleggen waarbij de opgegeven boeten worden gecontroleerd, zodat het stadsbestuur zeker wist dat haar deel werd overgedragen.
Special events? Highs and lows? Specific problems or problematic periods?
Vanaf de tweede helft van de zestiende eeuw ging het minder met het gilde. Er was sprake van een terugloop in het aantal leden. Ook liepen de inkomsten van de gildeleden terug. Dit valt bijvoorbeeld terug te lezen in een resolutie van het stadsbestuur uit 1673: hierin krijgt het gilde toestemming geen gildemaaltijd te houden, om zo geld uit te sparen.
Uit de voorschriften van het gilde kan bovendien worden opgemaakt dat er veel problemen waren rondom de beheersing van interne concurrentie; er moesten in de loop van de tijd steeds meer beroepsmatige voorschriften worden opgesteld voor de leden van de gilden, tevens werd in de zeventiende eeuw het meesterteken voor bijna alle ambachten in gebruik genomen. Dit zou kunnen worden gezien als een extra controlemiddel voor zowel consumenten als smeden op de kwaliteit van de geleverde producten.
Membership
Numbers of members (specified)
De omvang van het gilde is vanwege veel redenen moeilijk te bepalen. Zo was de omvang tijdgebonden en ontbreken er veel gegevens. Gerard Ritter heeft in zijn dissertatie geprobeerd een goed beeld te geven van de omvang van het gilde. Het probleem omtrent afwezigheid van bronnen speelt met name in de periode voor 1569. In dit jaar moesten gilden op last van de stad Utrecht een ledenlijst indienen. Uit deze lijst blijkt dat het gilde 216 leden telde. Echter, in 1597 scheidde de goudsmeden zich af van het smedengilde, waardoor dit aantal op 182 zou komen. Een tweede lijst werd opgesteld in 1650. Hierin werden 268 leden geteld. Ritter heeft tevens een schatting kunnen maken van het aantal leden van het gilde in 1793. In dat jaar werd door de staat een honderdste penning geheven, waardoor belasting gegevens bewaard zijn gebleven van de inwoners van Utrecht. Hieruit zou blijken dat er 170 tot 200 personen lid waren van het smedengilde.
Er zijn wel toereikende gegevens bewaard gebleven over de toetreding van nieuwe leden binnen het gilde. Dit is volgens Ritter niet verwonderlijk, gezien het feit dat toetredingsgeld de voornaamste inkomensbron van het gilde was. Uit de gegevens van de aanwas kan worden opgemaakt dat het gilde een snelle groei doormaakte tot het midden van de zeventiende eeuw. Dit was de bloeiperiode van het gilde.
Hierna nam de groei af, in meerdere of mindere mate tot de opheffing van het gilde.
Membership attainable for every one, regardless of social class or family background?
Lidmaatschap was beperkt tot burgers, er moest bij intrede een bewijs van burgerrechten worden overlegd, wanneer iemand – van buiten de stad bijvoorbeeld –- deze niet bezat, konden burgerrechten gekocht worden.
Specific conditions for obtaining membership? (Entrance fee, special tests etc.)
Om lid te worden van het gilde moest worden voldaan aan een aantal voorwaarden. Een leerkind moest een gouden Koervorster Rijnsgulden betalen, hiervoor zou hij onder een meester worden geplaatst om het vak te leren. Tevens moest aan een leerperiode van twee jaar worden voldaan, kinderen van meesters waren echter vrijgesteld van leergeld en de leerjaren eis gold voor hen niet. Deze voorwaarden waren er met name op gericht bepaalde groeperingen van het gilde uit te sluiten. Volgens Nicco Slokker ging het hierbij om het uitsluiten van: vrouwen, joden en bastaarden. De training richtte zich vooral op burgers, met name op zonen van meesters. Om het gilde binnen te komen moest vervolgens nog entreegeld worden betaald, in 1503 bedroeg dit 3 gouden Rijnse guldens. Ook hiervan waren meester-zonen vrijgesteld, zij konden het gilde tegen gereduceerd tarief van hun vader overnemen.
Specific reasons regarding banning members from the institution?
Nee.
Advantages of membership?
Voor een aantal beroepen was het tevens een voorwaarde om tot het gilde te worden toegelaten dat de meesterproef succesvol was afgelegd. Vanaf de zeventiende eeuw werd de proef voor verschillende ambachten ingesteld, daarvoor was de proef alleen noodzakelijk bij de edelsmeden en messenmakers.
Toetreding in het smedengilde was vanwege de gildendwang in Utrecht een noodzaak voor diegenen die wilden werken in de metaalnijverheid. Tevens kon het gilde een aantal voordelen bieden, met name door de markt van smeedgoederen te beheersen.
De bekwaamheid van nieuwe leden werd door de toetredingsvoorwaarden, leertijd en andere voorwaarden verzekerd. Daarnaast zorgden de strenge reglementen voor controle op de kwaliteit van de producten die door het gilde werden geproduceerd. Het meesterteken was een voorbeeld van een manier om controle uit te oefenen op de kwaliteit van de producten. Elke meester diende een uniek teken te kiezen, waarmee het werk van diens werkplaats te herkennen was.
Ook bood het gilde voordelen op het sociale vlak. Gerard Ritter noemt hier een aantal van in zijn dissertatie. De oprichting van het Sint Eloy gasthuis was hierin zeer belangrijk. Het gasthuis is waarschijnlijk in de eerste helft van de vijftiende eeuw opgericht. Het voorzag in de verpleging van behoeftige leden van het gilde. In de zeventiende eeuw kwamen er nog sociale voorzieningen bij. Het gasthuis bleef armen verzorgen en nam ook bejaarde broeders en zusters uit het gilde op. Ook kon er meer armenzorg worden verstrekt dankzij een grote erfenis van een van de gildeleden, zo ontstond een traditie binnen het gilde: het wekelijks uitdelen van brood aan arme leden van het gilde bij de buurkerk.
Tot slot bood het gilde voordelen op religieus gebied: leden werden voorzien van een behoorlijke begrafenis. Niet alleen betaalde het gilde de begrafenis, ook werd er een stoet en mis verzorgd voor de overledene, de overige leden waren verplicht te participeren. Het zielenheil van leden werd hierbij in acht genomen: door zijn leden te verplichten naar de begrafenis van medebroeders te komen, en naar de mis de daaropvolgende dag, zorgde het smedengilde voor religieuze voorzieningen die men voor de Reformatie zeer belangrijk achtte.
Obligations of members?
Er waren verschillende soorten verplichtingen waaraan gildeleden zich dienden te houden. Ten eerste beroepsmatige verplichtingen, zo valt bijvoorbeeld te zien dat leden geen ‘gewrochten’ werk mochten verkopen. Bovendien waren er bepalingen omtrent: verkoopdata, werktijden, meesterproeven, het opleiden van leerlingen en het inhuren van andermans knapen.
Ten tweede moesten leden zich houden aan maatschappelijke verplichtingen zoals militaire dienstplicht en het komen naar de morgenspraak. Leden moeten zich tijdens deze vergaderingen netjes gedragen, in een ordonnantie uit 1636 wordt dit vastgelegd op straffe van 1 stuiver. Ook mochten er tijdens de morgenspraak geen ‘onreedelijke woorden’ gesproken worden, de broeders moeten bovendien netjes gekleed gaan; niet ‘met schootsel oft berre beend’, en niet voor hun beurt praten.
Ten derde moesten leden zich houden aan religieuze verplichtingen. Elke week moesten zij op zaterdag het werk eerder staken en zondags naar de mis gaan. Op dagen waarop heiligen werden vereerd staakten de smeden ook het werk en gingen ze gezamenlijk naar de kerk. Ook begrafenissen en dopen waren aangelegenheden die door het gilde gezamenlijk werden verzorgd.
Literature on case study
- Overvoorde, J.C. en Joosting, J.G.C., 1896. De gilden van Utrecht tot 1528: verzameling van rechtsbronnen, 2 dln. ‘s-Gravenhage: Martinus Nijhof .
- Ritter, G.J., 1987. Het Utrechtse smedengilde. Metaalbewerkers in Utrecht in de 17e en 18e eeuw. Doctoraalscriptie. Rijksuniversiteit Utrecht.
- Rommes, R. en van der Spek, J., 2004. Met hand en hart. Zeven eeuwen smedengilde en St. Eloyengasthuis in Utrecht 1304-2004. Utrecht: SPOU.
- Slokker, N.H., 2009. Ruggengraat van de stedelijke samenleving: De rol van de gilden in de stad Utrecht, 1528-1818. Utrecht: Utrecht University.
Sources on case study
- Het Utrechts Archief (HUA), archief smedengilde 708-1, inventarisnummers: 95, 96, 97.
- HUA, archief smedengilde 712-7-1, inventarisnummers: 7, 8, 9 en 84.
Current case study composed by Winny Bierman, Utrecht University
Literature on Rotterdam’s case studies
- Wiersum, E., 1926. De archieven der Rotterdamsche gilden. Rotterdam: Wed. P. van Waesberge & Zoon.
- Wiersum, E., 1928. Uit het Rotterdamsche gildewezen. Arnhem: Drukkerij en Uitgeversmaatschappij de Vlijt.