Een van de meest bekende liefdesverhalden, het verhaal van Romeo en Julia, betreft in feite een
‘clandestien’, dat wil zeggen een in het geheim (maar wel geldig) gesloten huwelijk. De twee geliefden uit rivaliserende familiesontvluchtten de stad en trouwden in het geheim, zonder toestemming van hun ouders, bij een Franciscaner monnik. Een dergelijkehuwelijkssluiting werd in die tijd door de Rooms-Katholieke Kerk als een geldig huwelijk beschouwd: beide partners hadden immers in vrijheid voor God elkaar hun trouw beloofd. De vader van Julia beloofde zijn dochter echter aanParis toe. Julia, inmiddels dus al getrouwd met Romeo, verzette zich tegen dit huwelijk, maar durfde niet te zeggen dat ze al gehuwd was. Julia’svader kan zijn dochter niet fysiek dwingen om in het huwelijk te treden met Paris, maar dreigt in plaats daarvan wel haar op straat te gooien als zeniet zou instemmen met het huwelijk tussen haar en Paris. Uiteindelijk zou de strijd tussen deze twee opvattingen over het huwelijk zowel Julia als Romeo noodlottig worden.
Clandestien en toch gewoon
Opvallend is dat het verhaal een heimelijk gesloten (‘clandestien’) huwelijk betreft, terwijl Shakespeare het verhaal schreef in de laatste jaren vande zestiende eeuw. In die tijd was in grote delen van Europa
het pauselijk besluit Tametsi al van kracht, waarin dergelijke huwelijken werden tegengegaan en priesters verboden werd aan dergelijke huwelijkssluitingenmedewerking te verlenen. Het publiek van Shakespeare was echter nog gewoon aan clandestiene huwelijken: niet alleen was het pauselijk decreetpas enkele decennia oud, maar bovendien had dit decreet in het Anglicaanse Engeland nauwelijks tot geen zeggingskracht. Clandestienehuwelijken bleven daardoor tot ver inde twintigste eeuw mogelijk in delen van het Verenigd Koninkrijk, met als meest bekende moderneuitwijkplaats het Schotse grensplaatsje
Gretna Green.
Gebaseerd op eerdere versies
Het verhaal van Shakespeare vertelt de tragische geschiedenis van de onmogelijke liefde tussen Romeo Montague en Juliet Capulet, geboren uittwee, elkaar vijandig gezinde, families. Hoewel Shakespeares verhaal wereldwijd bekend raakte, baseerde hij zich waarschijnlijk op oudere, albestaande verhalen van soortgelijke strekking. Een eerder soortgelijk verhaal betrof een Italiaans volksverhaal, opgetekend in 1524 door Luigi daPorto en in 1530 uitgegeven onder de titel
Istoria novellamente ritrovata di due nobili amanti, con la lor pietosa morte, intervenuta già nellacitta di Verona nel tempo del Signor Bartolommeo della Scala
[vert.: de opnieuw hervonden geschiedenis van twee edele geliefden en hiunbetreurenswaardige sterven, hetgeen plaatshad in de stad Verona ten tijde van de heer Bartholomeus della Scala]. Dit verhaal was inShakespeares tijd al in het Engels vertaald. Zoals de titel al aangeeft, was ook Da Porta’s verhaal niet origineel: een vrijwel identiek verhaal was alin 1476 opgetekend door Masuccio Salernitano.
Verschillen tussen de verhaalversies
Hoewel de overeenkomsten tussen de verhalen van Salernitano en da Porto duidelijk zijn, is er één groot verschil: de hoofdrolspelers heten bijhem Mariotto Mignanelli en Gazotto, waarbij de laatste een dochter van een vooraanstaande burger van Siena was; ook de plaats van handeling(Siena) wijkt dus af van de versies van da Porto en Shakespeare, die het verhaal in Florence plaatsten. In de versie van Salernitano is er overigensgeen sprake van uitgesproken rivaliteit tussen families, maar is er wel sprake van een illegaal gesloten huwelijk en een duel dat leidt tot de vlucht van Mariotto. Hoewel da Porto suggereerde dat het verhaal zou teruggaan op een waargebeurd verhaal dat zich rond 1303 in Florenceafspeelde, vertoont het verhaal ook overeenkomsten met het mythologische verhaal uit de Griekse Oudheid van Pyramus en Thisbe.
Romeo, Julia, en het Europese Huwelijkspatroon
Naast de romantische en tragische verwikkelingen geeft het verhaal van Romeo en Julia ons ook en passant een kijkje in het huwelijkspatroonzoals dat in Zuid-Europa destijds gold.In Zuid- en Oost-Europa lag de gemiddelde huwelijksleeftijd destijds namelijk aanzienlijk lager dan inNoordwest-Europa.Hoewel Julia’s vader haar als veertienjarige nog te jong vond om te trouwen (‘at least two years away from being ready to be abride’) was het niet ongebruikelijk dat meisjes in deze regio al op hun veertiende in het huwelijk traden. Dat blijkt ook uit de reactie van Romeo’sliefdesrivaal Paris, die Julia’s vader probeerde te overtuigen mer de woorden: ‘Younger than she are happy mothers made’.
Capulet senior kan dat onmogelijk tegenspreken: uit het stuk blijkt ook dat de moeder van Julia ongeveer 26 jaar oud moet zijn wat betekent datzij ongeveer 12 à 13 jaar oud was toen zij moeder werd… De vader van Julia is ten minste veertig en dus een stuk ouder dan zijn echtgenote. Zowelde lage huwelijksleeftijd als het grote leeftijdsverschil tussen de bruid en bruidegom sluiten aan bij het mediterrane huwelijkspatroon.
Consensushuwelijken versus gearrangeerde huwelijken
Daarnaast kan het verhaal ook gezien worden als een weergave van het conflict tussen twee verschillende benaderingen van het huwelijk, namelijk het consensus-huwelijk – waarbij de partners zelf kiezen wanneer en met wieze trouwen – versus de door ouders gearrangeerde huwelijken.
Meer lezen?
- Tine de Moor en Jan Luiten van Zanden, 2006. Vrouwen en de geboorte van het kapitalisme in West-Europa (Amsterdam: Boom).
- Olin H. Moore, 1950. The Legend of Romeo and Juliet (Columbus, OH: Ohio State University Press).